Biuletyn Informacji Publicznej
Archiwum BIP - Urząd Gminy Kikół

 

2. UWARUNKOWANIA ROZWOJU PRZESTRZENNEGO GMINY KIKÓŁ

2.1. Uwarunkowania wynikające z ustaleń decyzyjnych kraju i regionu

2.1.1. Decyzje i uchwały

W latach 2005-2010 nie wyklucza się podjęcia intensywnych działań związanych z budową drogi szybkiego ruchu Toruń - Warszawa.

2.1.2. Uwarunkowania krajowe i regionalne o charakterze decyzyjnym oraz postulatywne wynikające ze stanu zagospodarowania
O ZNACZENIU KRAJOWYM

• linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia

220 i 110 kV – przebiegi naniesione na planszę podstawową studium

Przyjmuje się strefę ochronną w stosunku do linii zabudowy mieszkaniowej o szerokości dla linii drutowej do 100m (Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 listopada 1980r. Dz. U. Nr 25, poz. 101)

• komunikacja

Nr 10 – Szczecin – Stargard Szczeciński – Wałcz – Piła – Bydgoszcz – Toruń – Lipno – Sierpc – Płońsk.

O ZNACZENIU WOJEWÓDZKIM i REGIONALNYM

• komunikacja

Drogi wojewódzkie przyjęto wg wykazu dróg krajowych i wojewódzkich – Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 15 grudnia 1998 r. w sprawie ustalenia wykazu dróg krajowych i wojewódzkich – Dz.U. Nr 160 z dn. 28 grudnia 1998 r. Swój przebieg zaznaczają dwie drogi wojewódzkie, są to:

Nr 557 Rypin – Lipno

Nr 555 Golub Dobrzyń – Kikół

Nr 10 odcinek od Kikoła do Lipna i od Torunia do Kikoła

• Drogi powiatowe o numerach:

Nr 466632 Zbójno – Chrostkowo – (gr. woj.) Blinno

Nr 46640 Kijaszkowo – Dąbrówka

Nr 46641 Świętosław – Mazowsze – Wola

Nr 46642 Dąbrówka - Wola

Nr 46644 Sikórz – Kikół

Nr 46645 Wildno – Lipno

Nr 46646 Kikół Makowiec

Nr 46650 Wola – Osówka

Nr 46651 Sumin – Jankowo - Lipno

• kolej

Przez południowo – zachodni kraniec gminy przebiega fragment linii kolejowej Toruń – Sierpc, znaczenie jej dla układu komunikacyjnego gminy Kikół jest jednak marginalne.

2.2. Uwarunkowania społeczno - gospodarcze

Ważniejszymi czynnikami decydującymi o poziomie i jakości życia mieszkańców będą uwarunkowania demograficzne i wyposażenie w infrastrukturę społeczną.

2.2.1. Uwarunkowania zewnętrzne

Gmina wiejska położona jest na skraju województwa kujawsko-pomorskiego, (przed reformą administracyjną kraju była również położona na skraju województwa włocławskiego). Powiązania gminy Kikół są znaczne z miastem Lipno w mniejszym zakresie z miastem Brodnicą i miastem Rypin.

• W zakresie szkolnictwa ponadpodstawowego:

• Rypin – licea ogólnokształcące, szkoły zawodowe, technika itp.

• Lipno – liceum ogólnokształcące, szkoła rolnicza

• Brodnica – liceum ogólnokształcące, szkoły zawodowe (mechaniczna, medyczna,) itp.

• W zakresie szkolnictwa wyższego:

• Włocławek – Wyższe szkoły zawodowe

• Toruń, Bydgoszcz, Łódź, - Uniwersytety, Politechniki, Akademie Medyczne, Akademia Rolniczo-Techniczne i inne.

• W zakresie kultury:

• Włocławek, Toruń, Bydgoszcz, Łódź – muzea, kina, teatry, filharmonie itp.

• W zakresie zdrowia i opieki społecznej:

• Lipno, Włocławek, Bydgoszcz – szpitale specjalistyczne

• Wieniec, Ciechocinek, Inowrocław – szpitale uzdrowiskowe i uzdrowiska

• Migracje codzienne:

- dojazdy do pracy – Lipno, Toruń

- dojazdy do szkół – Lipno, Rypin, Brodnica, Toruń

2.2.2. Uwarunkowania wewnętrzne

2.2.2.1. Demografia

2.2.2.1.1. Zaludnienie

Z końcem 1998 r. gminę wiejską Kikół 7348 osoby, gęstość zaludnienia wynosiła 75 osób na km² powierzchni.

Przez ostatnie dziesięciolecie obserwuje się ubytek ludności wiejskiej, od 1988 do 1998 roku ubyło 324 osoby.

2.2.2.1.2. Struktura ludności według płci

Podstawową strukturą ludności jest struktura płci i wieku. Determinuje ona możliwości rozwoju biologicznego ludności, jej potencjalne walory intelektualno - produkcyjne.

Cechą charakterystyczną ludności gminy Kikół jest liczebna przewaga mężczyzn nad kobietami. Współczynnik feminizacji liczony ilością kobiet przypadających na 100 mężczyzn wynosi 99,7 kobiet, a w roku 1999 liczba ta wynosi 100 osób przy średniej jego wartości dla gmin wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego wynoszącej 106 i 99, i dla następnego roku 106 i 100 dla wsi.

Współczynnik feminizacji w kolejnych latach wykazuje tendencję malejącą, co oznacza, że z każdym rokiem stopniowo wzrasta liczba mężczyzn w stosunku do liczby kobiet.

• Dla porównania struktura płci ludności województwa kujawsko-pomorskiego charakteryzuje się lekką nadwyżką liczby kobiet (51,5%) w stosunku do liczby mężczyzn. W miastach obserwuje się znaczną przewagą kobiet, natomiast w powiatach ziemskich kobiety stanowią 50,7% ogółu ludności.

2.2.2.1.3. Struktura ludności według wieku

Wiek jest jednym z podstawowych elementów struktury demograficznej ludności wpływającym na przebieg procesów demograficznych. Z tego względu podział ludności na określone grupy wiekowe odgrywa pierwszoplanową rolę przy prowadzeniu wszelkich analiz demograficznych.

• Ludność miasta Kikół w wieku produkcyjnym i nieprodukcyjnym – stan na koniec 1998 roku i 1999 roku:

Wyszczególnienie	Gmina osób - % 1998r	Gmina osób - % 1999r.
Liczba ludności ogółem	7348 – 100%	7359 – 100%
Ludność w wieku przedprodukcyjnym ogółem, w tym: 0 - 2 lat 3 - 6 7 - 12 13-15 16-17	2302 – 31,32 329 – 4,48 495 – 6,74 830 – 11,29 394 – 5,36 254 – 3,46	2260 – 30,71 314 – 4,26 479 – 6,51 833 – 11,32 404 – 5,49 230 – 3,12
Ludność w wieku produkcyjnym 18-64 M i 18-59 K	4057 – 55,21	4127 – 56,08
Ludność w wieku poprodukcyjnym 65 i więcej M i 60 i więcej K	989 – 13,46	972 – 13,21
Ludność w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym	81,1	78,3

Proces zwiększania się udziału ludności w starszym wieku (65 lat i więcej) w stosunku do ogólnej liczby ludności gminy - to starzenie się określonej populacji. Wskaźnik starości demograficznej (60 lat i więcej) wynosi dla gminy Kikół 13,46%, dane z roku następnego 13,21 świadczą o zahamowaniu procesu.. Oznacza to stan zaawansowanej starości demograficznej. Występowanie średnio wysokiego odsetka ludności w starszym wieku jest zjawiskiem niekorzystnym.

W strukturze wiekowej województwa kujawsko-pomorskiego dominuje grupa ludności w wieku produkcyjnym 59,7%, w gminie Kikół 55,21%. Udział ludności starszej (wiek poprodukcyjny) w gminie 13,46%, dorównuje wskaźnikowi wojewódzkiemu 13,2%. W przypadku ilości dzieci i młodzieży (wiek przedprodukcyjny) 31,32%, województwo 27,1%, pozwala stwierdzić, że gmina ulega odmłodzeniu, dane 1999 roku świadczą o zahamowaniu tego procesu.

Natomiast wskaźnik ludności w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym dla województwa kujawsko pomorskiego ogółem wynosi 65,7 dla obszarów wiejskich 75,3 (1999r.-73,6); a dla gminy Kikół 81,1, i(1999 r) 78,3.

• 2.2.2.2. Ruch naturalny ludności

Na kształtowanie się struktury demograficznej w istotny sposób wpływa ruch naturalny ludności oraz relacje zachodzące między jego elementami.

2.2.2.2.1. Przyrost naturalny

W ujęciu uwzględniającym zmiany ludności ogółem miernik urodzeń na 1.000 mieszkańców zmniejszył się z wielkości +9,7 (1988 r.) do wielkości +3,8 i +3,5 dla gminy Kikól na koniec 1998 r. i odpowiednio 1999r.

W roku 1998 w gminie Kikół zarejestrowano 80 zgonów, w 1999r. –76 zgonów, zaś urodzeń żywych odpowiednio 101 i 102. Wielkość przyrostu naturalnego przez ostatnie dziesięć lat w gminie systematycznie malała.

2.2.2.2.2. Migracje ludności

Kolejny czynnik obrazujący tendencje demograficzne na danym obszarze to saldo migracji.

Przez ostatnie dziesięć lat odnotowuje się ujemne saldo migracji zarówno dla terenów wiejskich. Oznaczało to stopniowy ubytek ludności z terenu gminy. Wielkości tych liczb ulegają różnym wahaniom w poszczególnych latach. Dla gminy wielkość salda migracji ostatnio wynosiła w 1998r. – 22 i w 1999r. - 35. które to w liczbach bezwzględnych systematycznie maleje ( z -179 osób w 1988 roku do -66 osób w 1997 roku), oznacza to systematyczne zmniejszanie odpływu ludności z terenów wiejskich.

W województwie kujawsko pomorskim na koniec 1998 roku odnotowuje się ogólnie ujemne saldo migracji (-450) i w 1999r. --821, natomiast dla miast dodatnie (+797) i w 1999r. (+821), a dla terenów wiejskich ujemne (-1247) i odpowiednio
( -1642), również powiat lipnowski posiada saldo ujemne (-222) . Należy zaznaczyć, że oznacz to iż więcej osób ubywało ze wsi by migrować do miast lub innych regionów.

2.2.2.3. Zatrudnienie – rynek pracy

2.2.2.3.1. Aktywność zawodowa ludności

Najprostszym miernikiem stopnia aktywności zawodowej ludności jest proporcja osób czynnych zawodowo do ogólnej liczby ludności w wieku produkcyjnym, która jest wręcz nie możliwa do ustalenia.

Dane WUS uwzględniają jedynie zatrudnienie poza rolnictwem oraz bez zakładów osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w których liczba pracujących nie przekracza 5 osób. I tak stan ww. zatrudnienia na 30.IX.1998r. przedstawia się następująco:

Pracujący - 443

W tym kobiety - 212

(brak danych z 1999r.)

2.2.2.3.2. Bezrobocie

Przebudowa systemów gospodarczych tak państwa, jak i jednostkowych podmiotów gospodarczych, przywróciła klasyczne kryteria oceny działalności gospodarczej weryfikowanej przez rynek. W następstwie powyższego wystąpiła ekonomicznie zdeterminowana racjonalizacja zatrudnienia. Podstawowym przejawem dostrajania się gospodarki województwa do nowych warunków funkcjonowania była zmiana stanu zatrudnienia i ujawnienie znaczących nadwyżek siły roboczej - ukazanie bezrobocia.

Liczba bezrobotnych na koniec 1998 r. i odpowiednio 1999r. wynosił:

Ogółem kobiety bez pracy w wieku bez zasiłku

powyżej 13 miesięcy do 24 lat

Gmina – 550 - 301 - 261 - 195 - 412

- 692 - 366 - 339 - 241 - 492

% udział bezrobotnych w liczbie

ludności w wieku produkcyjnym – gmina – 13,56%

• Dużym zagrożeniem jest fakt iż większość bezrobotnych to ludzie z wykształceniem podstawowym i duże bezrobocie w śród ludzi młodych.

2.2.2.3.3. Podmioty gospodarki narodowej

ogółem - sektor sektor zakłady osób fizycznych

publiczny prywatny razem i o liczbie pracujących

do 5 6-20 21-100

gmina - 280 - 11 - 269 - 257 - 250 -5 - 2

zakładów większych powyżej 100 osób zatrudnionych - jeden

2.2.2.4. Warunki mieszkaniowe

Warunki mieszkaniowe obrazują trzy zasadnicze wskaźniki tj.

• 1. przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań na osobę w m²

z badań z ostatniego dziesięciolecia wynika że powierzchnia użytkowa mieszkań ulegała systematycznemu zwiększeniu by na koniec okresu badanego osiągnąć liczbę 16,54 m² i ostatnie dane z 1999r. – 16,55 m²

• 2. Przeciętna liczba osób na jedno mieszkanie

z badań z ostatniego dziesięciolecia wynika że liczba osób na jedno mieszkanie ulegała systematycznemu zmniejszeniu by na koniec okresu badanego osiągnąć liczbę 4,07 osoby i ostatnie dane z 1999r, - 4,06 osoby.

• 3. Przeciętna liczba osób na izbę

z badań z ostatniego dziesięciolecia wynika że liczba osób na jedną izbę ulegała systematycznemu zmniejszeniu by na koniec okresu badanego osiągnąć liczbę
1,11 osób i w roku 1999 – 1,10 osób.

• Zjawiska te obserwuje się przy spowolnionym ruchu budowlanym zarówno w mieście jak i na terenach wiejskich w ostatnich latach badanego okresu.

2.2.2.5. Infrastruktura społeczna

2.2.2.5.1. Oświata

• Wychowanie przedszkolne

Na terenie gminy we wsi Kikół mamy jedno przedszkole na 60 miejsc o dwóch oddziałach zajętych przez 45 dzieci, które zaspakaja potrzeby w tym zakresie.

• Szkolnictwo podstawowe

Na terenie miasta mamy trzy szkoły podstawowe i na terenie wiejskim 7 szkół podstawowych (6 pełnych i jedna niepełna).

Ostatnie dane WUS na temat szkół w gminie – stan na początek roku szkolnego:

Szkoły uczniów oddziały pomieszczenia nauczyciele

do nauki

- 7 - 997 - 57 - 69 - 74

Wskaźniki świadczące o poziomie szkół w stosunku do danych wojewódzkich

Liczba uczniów na:

Oddział 1 nauczyciela

Województwo - 22 - 15

Miasta - 25 - 16

Wieś - 18 - 13

powiat Lipno . - 19 - 14

Miasto Lipno - 26 - 17

Gmina Kikół - 17 - 13

• Szkolnictwo średnie

• Na terenie gminy Kikół nie ma szkół średnich. Szkoły średnie mamy w najbliższych miastach: Lipno, Skępe i Rypin.

Na terenie gminy mamy młodzieży 16-17 lat w liczbie 254 osób, a na terenie miasta Lipna 584 osób.

2.2.2.5.2. Kultura

O poziomie kulturalnym mieszkańców świadczą biblioteki i czytelnictwo.

Bibl. I filie punkty bibl. Księgozbiór Czytelnicy

W woluminach na 1000M wypoż. na 1 cz.

Wojew. - - 3 687 - 21

Miasta - - 3 579 - 21

Wieś - - 3 866 - 21

Powiat - 24 2 - 312154 - 45386 - 11235 - 28

Miasto - 4 x - 109018 - 6985 - 3 473 - 25

Kikół - 3 x - 28036 - 3815 - 1132 - 28

2.2.2.5.3. Ochrona zdrowia i opieka społeczna

Głównym lokalnym ośrodkiem obsługi w zakresie służby zdrowia pełni miasto Rypin ze Szpitalem i Przychodniami Rejonową ZOZ i Zakładową, i trzema aptekami.

O poziomie usług medycznych świadczy personel służby zdrowie wskaźnikowo obliczony na 10 tysięcy mieszkańców, dane podano porównywalnie dla całego województwa kujawsko pomorskiego (stan na 31.XII.1998r.).

Lekarze lek. dent. farmaceuci pielęgniarki położne

Województwo - 17,7 - 3,3 - 4,0 - 48,2 - 7,0

Miasta - 26,5 - 4,4 - 5,8 - 72,7 - 10,5

Wieś - 3,1 - 1,5 - 1,1 - 7,6 - 1,2

Powiat - 12,5 - 3,1 - 3,2 - 47,4 - 10,0

Miasto - 45,5 - 6,4 - 9,0 - 184,5 - 39,7

Kikół - 2,7 - 1,4 - 2,7 - 2.6 - 1,4

W liczbach bezwzględnych personel służby zdrowia przedstawia się następująco:

Powiat - 86 - 21 - 22 - 326 - 69

Miasto - 71 - 10 - 14 - 288 - 62

Kikół - 2 - 1 - 2 - 6 - 1

stan na koniec roku 2000

Kikół - 3 - 1 - 2 - 6 - 1

• Opieka społeczna:

Na terenie gminy zamieszkuje 989 osób w wieku poprodukcyjnym. Na terenie gminy nie ma żadnej placówki tego typu. Najbliższa placówka tego typu mieści się w gminie Wielgie i w mieście Włocławku, a następnie w gminie Brzuze w powiecie rypińskim.

Norma mówi o 10 miejscach na 1000M, potrzeby byłyby 170 miejsc dla miasta i 75 miejsc dla gminy– łącznie 245 miejsc

2.2.2.5.4.Sport i rekreacja

• Zaplecze sportowo rekreacyjne gminy stanowią;

• boiska sportowe i sale gimnastyczne przyszkolne – Kikół, Trutowo, Wola, Grodzeń, Ciełuchowo i Zajeziorze

• same boiska sportowe przyszkolne – Sumin

Wobec powyższego można by stwierdzić, że brak odpowiedniego zaplecza w tym zakresie.

2.2.2.5.5. Turystyka i wypoczynek

Gmina Kikół położona jest w Kikolskim Rejonie Turystycznym – wypoczynkowo krajoznawczym o znaczeniu wojewódzkim. Stan istniejący bazy turystycznej opisano w części inwentaryzacji urbanistycznej i na tej podstawie można stwierdzić, że występują tutaj następujące rodzaje turystyki mające szanse rozwoju:

- Turystyka krajoznawcza ze względu na występowanie dużych walorów przyrodniczo – krajobrazowych (pięć jezior: Moszczonne, Steklin, Sumińskie, Kikolskie i Konotopie . Pierwsze cztery z wymienionych jezior objęte są strefą ciszy. Również w oparciu o istniejące zabytki ( zarówno obiekty sakralne i inne murowane – najstarsze wsie o historycznym układzie ruralistycznym i zespoły parkowo-dworskie ) ta forma turystyki ma szanse rozwoju.

Turystyka pobytowa występuje jedynie w postaci terenów indywidualnej zabudowy letniskowej

2.2.2.6. Działalność produkcyjno usługowa

Po 1990 r. na terenie gminy Kikół nastąpił znaczny rozwój działalności gospodarczej o różnych profilach a przede wszystkim: handel stacjonarny, spożywczo-przemysłowy, stolarstwo, ślusarstwo, budownictwo, mechanika pojazdowa. Pozostała działalność to handel obwoźny, działalność wulkanizacyjna, dziewiarska, usługi transportowe, weterynaryjne, hydrauliczne, skup żywca itp.

Rozmieszczenie ważniejszych zakładów produkcyjnych o zatrudnieniu 6-20 osób mamy 5 zakładów ; od 21-100 osób 2 zakłady powyżej 100 osób na terenie gminy brak.

Wg danych na czas opracowania materiałów wejścowych do niniejszego studium funkcjonujące stosunkowo większe zakłady produkcyjno to:

• Fabryka Urządzeń Wentylacyjno-Klimatyzacyjnych „Konwektor” Lipno - Zakład w Kikole,

• Spółdzielcze Przedsiębiorstwo Produkcji Prefabrykatów i Budownictwa Wiejskiego, Zakład nr 2,

• Zakład Usługowo-Produkcyjny dla Potrzeb Wsi i Rolnictwa - Predenkiewicz Grażyna,

• Zakład Piekarniczy - Jabłoński Henryk.

Ww. zakłady są zaczynem dalszego rozwoju przemysłu – funkcji produkcyjno-usługowej.

2.3. Uwarunkowania kulturowe dla gminy Kikół

2.3.1. Rys historyczny

2.3.1.1. Charakterystyka fizyczno - geograficzna terenu gminy

Obszar gminy Kikół z punktu widzenia regionalizacji geomorfologicznej należy do Pojezierza Dobrzyńskiego, tzw. Wysoczyzny Dobrzyńskiej. Znajduje się na granicy dwóch jednostek : równinnej wysoczyzny morenowej na zachodzie i falistej wysoczyzny morenowej na wschodzie. Obie jednostki rozdzielone są rynnami lodowcowymi wypełnionymi jeziorami (np. Sumińskie, Steklińskie, Kikolskie, Konotopie, Moszczonne, Lubińskie).

Dominuje krajobraz niewysokich pagórków, rynnowatych obniżeń i zamkniętych zaklęsłości wytopiskowych.

Obszar zbudowany jest ze żwirów i piasków wodnolodowcowych oraz glin zwałowych, miejscami z piasków z głazami akumulacji lodowcowej. Wokół jezior występują piaski, mułki i margle jeziorne.

Gleby obszaru wytworzone zostały z piasków gliniastych i słabo gliniastych oraz z glin zwałowych lekkich i piasków leżących na glinach. Dominuje kompleks żytni bardzo dobry oraz pszenny dobry.

2.3.1.2. Dzieje historyczne z charakterystyką przynależności administracyjnej

Gmina Kikół historycznie związana jest z Ziemią Dobrzyńską. Teren gminy od XI w. należał do nadgranicznego obszaru Państwa Polskiego. Częste najazdy Prusów i Litwinów na ten obszar doprowadziły do jego znacznego wyludnienia a w 1233 r. do przejściowego zajęcia Ziemi Dobrzyńskiej przez Krzyżaków. W 1235 r. Ziemia Dobrzyńska znalazła się pod panowaniem dzielnicowych książąt mazowieckich, następnie od połowy XIII w. jako wyodrębniona dzielnica stanowiła część Księstwa Kujawskiego. Po śmierci Kazimierza Konradowica Ziemia Dobrzyńska przypadła Siemowitowi - najmłodszemu synowi Kazimierza, którego syn Władysław w 1327 r. odstąpił te ziemie Władysławowi Łokietkowi. W latach 1327 – 1332 Łokietek podjął walkę zbrojną z Krzyżakami, jednak ziemia dobrzyńska pozostała w rękach krzyżackich do 1355r. Mimo to od połowy XIVw. rozpoczął się postępujący rozwój gospodarczy na tym terenie związany przede wszystkim ze szlakami handlowymi i tranzytem polskich produktów rolnych oraz drewna, wosku i soli.

Pierwsze wzmiankowanie o Kikole i kasztelani kikolskiej znajduje się w dokumencie Konrada księcia mazowieckiego i kujawskiego wystawionym na wiecu w Dankowie w dniu 2 lipca 1236r. Kasztelania kikolska wchodziła w skład ziemi dobrzyńskiej. Prawdopodobnie ośrodek kasztelani został przed 1236r. przeniesiony ze Steklina do Kikoła.

Kasztelania kikolska sięgała na wschód do granicy lasów nad górną Mienią i dalej do jeziora Raduskiego, od północy do rzeki Ruziec i Drwęcy. Od strony południowej graniczyła z kasztelanią włocławską od strony zachodniej sięgała po wieś Dobrzejewice. Kasztelania kikolska obejmowała Lipno oraz Skępe. Kasztelania kikolska została zlikwidowana prawdopodobnie około połowy XIIIw., prawdopodobnie wskutek zniszczenia grodu w Kikole w czasie najazdów pruskich. Prawdopodobnie w 1252r. gród w Kikole już nie istniał, natomiast tereny kasztelani kikolskiej włączono do kasztelani rypińskiej. W drugiej połowie XIVw. kasztelanie zostały zastąpione przez powiaty. W tym okresie tereny dawnej kasztelani kikolskiej weszły w skład powiatu lipnowskiego. Na przełomie XIII – XIVw. Kikół był własnością rycerską. W 1377 r. Ziemię Dobrzyńską przejął Władysław Opolczyk, który w 1393 r. zastawił ją Krzyżakom. Powróciła do Polski dopiero w 1404 r. na mocy traktatu zawartego w Raciążku, w rzeczywistości jednak dopiero po pokoju toruńskim w 1411r.

Przełom XIV/XV w. przyniósł ugruntowanie podziałów administracyjnych. Ziemia Dobrzyńska jako wyodrębniona jednostka administracyjna została podporządkowana wojewodom inowrocławskim. W rzeczywistości cieszyła się znaczną autonomią równą wojewódzkiej. W jej obrębie wydzielono 3 powiaty: dobrzyński, lipnowski i rypiński. Jedyne funkcjonujące na tym terenie starostwo grodzkie miało siedzibę w Bobrownikach, natomiast sejmiki szlacheckie zbierały się w Lipnie.

W 1433r. podzielono Kikół na część królewską i szlachecką. Podział ten zachował się do końca XVIIIw.

Odnośnie struktury posiadania ziemi na terenie ziemi dobrzyńskiej przeważały małe gospodarstwa szlacheckie obejmujące około 80% areału. Pierwsza połowa XVIIw. to okres kryzysu ekonomicznego, na który nałożyły się następnie w połowie wieku zniszczenia wojenne związane z potopem szwedzkim, wojnami z Rakoczym, rokoszem Lubomirskiego.

Kolejne niepokoje przypadły na pierwsze lata XVIIIw. w związku z przemarszem wojsk polskich, szwedzkich, saskich i rosyjskich. W ślad za zniszczeniami i rabunkami wojskowymi przyszły liczne epidemie. Po 1710 r. sytuacja polityczna zaczęła się normować. Odtąd przez blisko 60 lat Ziemia Dobrzyńska przeżywała okres względnego spokoju. Jednak ogólny brak stabilizacji politycznej nie pozwalał na ekonomiczne dźwignięcie się kraju a miary zniszczeń dopełniły wydarzenia związane z konfederacją barską.

W 1745r. ówczesny właściciel Ignacy Zboiński wojewoda płocki uzyskał od Augusta III zezwolenie na organizowanie jarmarków, natomiast w 1788r. Ignacy Zboiński uzyskał zezwolenie Stanisława Augusta Poniatowskiego na lokację miasta. Ostatecznie prawa miejskie Kikół uzyskuje w 1791r.

Okres polokacyjny cechuje się dobrą koniunkturą gospodarczą, w Kikole funkcjonuje fabryka sukna, powstają wtedy najbardziej reprezentacyjne budowle w Kikole – pałac i kościół.

W 1793 r. w wyniku II rozbioru Ziemia Dobrzyńska znalazła się w granicach tzw. Prus Południowych podporządkowana departamentowi w Piotrkowie Trybunalskim. Początek rządów pruskich wiązał się z okresowym ożywieniem gospodarczym. Po trzecim rozbiorze w 1795r. miała miejsce następna zmiana przynależności terytorialnej ziemi dobrzyńskiej, którą włączono wówczas w obszar Prus Nowowschodnich, przy czym ziemia kikolska znalazła się w obrębie powiatu lipnowskiego.

Na mocy pokoju w Tylży z 1807r. utworzono Księstwo Warszawskie w skład którego weszła również ziemia rypińska. Po klęsce Napoleona w wyniku postanowień Kongresu Wiedeńskiego w 1815r. utworzono Królestwo Polskie. W drugiej połowie XIXw. następują znaczne przemiany ekonomiczne i społeczne w kraju. Głównym zajęciem ludności w ziemi dobrzyńskiej było rolnictwo, przy dużym rozdrobnieniu gospodarstw i znacznej ilości ludności bezrolnej. Na początku XIX w. na terenie ziemi dobrzyńskiej było tylko 28% gospodarstw rolniczych samowystarczalnych, 11% chałupników i aż 60% bezrolnych.

Od 1867r. Kikół traci prawa miejskie.

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. Ziemia Dobrzyńska należała początkowo do woj. warszawskiego, następnie pomorskiego z wydzielonymi powiatami lipnowskim i rypińskim. Okres dwudziestolecia międzywojennego to ponowne ożywienie gospodarcze, w tym okres rozwoju przemysłu spożywczego obsługującego rolnictwo. W okresie międzywojennym Kikół jest siedzibą gminy. Był tu wówczas młyn parowy, suszarnia cykorii, dwa zakłady mechaniczne, rzeźnia, piekarnia, stacja kolejki wąskotorowej.

W 1931r. część wsi Kikół włączono do osady i ustanowiono nazwy ulic.

We wrześniu 1939r. cała ziemia dobrzyńska znalazła się pod okupacją hitlerowską, spod której uzyskała wyzwolenie w styczniu 1945r.

W 1945 r. Ziemię Dobrzyńską włączono do woj. bydgoskiego. W 1975 r. weszła w skład nowoutworzonego woj. włocławskiego a w 1999r. w skład województwa kujawsko – pomorskiego.

2.3.1.3. Dzieje historyczne osadnictwa

Rozkład osadnictwa przdziejowego, średniowiecznego i nowożytnego na obszarze gminy Kikół grupuje się w pięciu strefach :

1. strefa jeziora Steklińskiego

2. strefa jeziora Sumińskiego

3. strefa jeziora Kikolskiego

4. strefa jeziora Moszczonnego

5. strefa okolic Grodzenia

Ślady osadnicze charakteryzują się niezbyt licznymi reliktami osadnictwa pradziejowego. Brak np. śladów osadnictwa ze starszej epoki kamienia. Z młodszej epoki neolitu zanotowano pojedyncze stanowiska o pewnym znaczeniu badawczym jak np. osada z neolitu, kultury pucharów lejkowatych w Jarczewie - 78 (6).

Wzrost intensywności osadnictwa nastąpił w epoce brązu za sprawą ludności kultury łużyckiej, np. osada w Kołatach Rybnikach - 62 (63); cmentarzyska kultury łużyckiej w : Ciełuchowie - 65 (66), Kikole-Wsi.

Liczne osadnictwo przyniosła epoka żelaza z okresu halsztackiego i lateńskiego jak np. osada Kikół - 91 (20), cmentarzyska grobów kloszowych w Korzyczewie - 95 (24) i Boguchwale - 112 (3); osady w : Suminie - 100 (29), Wolęcinie - 134 (32). Dalszy wzrost osadniczy nastąpił w okresie rzymskim za sprawą kultury przeworskiej jak np. osady w : Lubinie - 17 (13), 22 (18), Moszczonnem - 39 (35), Woli - 51 (47); cmentarzysko w Lubinie - 97 (26).

Interesujących poznawczo jest kilkadziesiąt stanowisk z reliktem osadnictwa wczesnośredniowiecznego jak np. : osada podgrodowa w Niedźwiedziu - 5 (15), osada w Moszczonnem - 41 (37), w Grodzeniu - 147 (46) na czele z tzw. grodziskami będącymi reliktami grodów : Kikół gród z 1 -ej poł. XIII w.; Steklin-Niedźwiedź - gród z lat około 1100 - 1 sza poł. XIII w.. Wzmiankowane grody ze względu na swoją wartość poznawczą wpisane zostały do rejestru zabytków.

Późne średniowiecze reprezentuje tzw. grodzisko w Suminie, będące reliktem obronnej siedziby pańskiej - dworu na kopcu z 2 -ej poł. XIV do 1 -ej poł. XV wieku. Również ten obiekt został wpisany do rejestru zabytków.

Z nowożytności należy wymienić osady w : Moszczonnem - 39 (35), 40 (36), Woli - 56 (52), Ciełuchowie - 138 (37), 139 (38), 140 (39) i Grodzeniu - 151 (50).

2.3.2. Uwarunkowania wynikające ze stanu środowiska kulturowego (walory i zagrożenia)

2.3.2.1. Elementy dziedzictwa kulturowego o wartościach historycznych, które podlegają ochronie historycznej struktury przestrzennej

2.3.2.1.1. Wydzielone obszary, gdzie dominują elementy historycznej kompozycji przestrzennej i formy ich ochrony

Na terenie Gminy Kikół wyodrębniono obszar historycznego zespołu urbanistycznego wsi Kikół jako obszar o szczególnej wartości lokalnego krajobrazu kulturowego z czytelnym układem przestrzennym dawnego miasta rozplanowanym wokół trójkątnego placu centralnego (dawnego rynku), z zachowanymi budynkami o charakterze zabudowy małomiasteczkowej, z dominującym zespołem kościoła parafialnego i zespołem pałacowo – parkowym, z cmentarzami: rzymskokatolickim, ewangelicko – augsburskim i żydowskim a także z zachowanym grodziskiem z okresu wczesnego średniowiecza.

2.3.2.1.2. Zespoły obiektów architektonicznych stanowiące elementy rozplanowania przestrzennego o wartościach kulturowych, które kształtują historyczną tożsamość wsi

1. Założenia dworsko-parkowe.

Na terenie gminy KIKÓŁ zewidencjonowano 12 założeń dworsko - parkowych zachowanych w bardzo różnym stanie, często złym lub niezadowalającym :

(poniższa numeracja jest kontynuacją numeracji przedstawionych stanowisk archeologicznych i znajduje odniesienie w opracowaniu diagnostycznym składającym siię z tekstu p.t, „Środowiako kulturowe – uwarunkowania dla ochrony dóbr kultury na obszarze gminy KIKÓŁ” i z załączonej mapy w skali 1:10.000 wniesione na mapę STUDIUM)

165. CIEŁUCHOWO

dwór mur. z 1933r., – z dawnego zespołu zachowany jedynie dwór z 1933r. w stanie dobrym zamieszkały

166. DĄBRÓWKA

park podworski (pozostałość) – czytelne dawne granice założenia, w miejscu dawnej zabudowy nowa, z dawnego parku zachowany nieliczny starodrzew i elementy układu wodnego

167. HONÓWEK

zespół dworsko – parkowy

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 200/A, dnia 22.04.1986r.

dwór mur. z 2 poł. XIXw. - zachowany dwór murowany z bramą mur-żel. na osi dworu, z dawnego parku zachowany nieliczny starodrzew, nieczytelne dawne granice założenia

park dworski z 2 poł. XIXw. (pozostałość)

brama mur.-żel. z 2 poł. XIXw.

168. KIKÓŁ

zespół pałacowo – parkowy - utrzymany w bardzo dobrym stanie, pałac po remoncie i pracach konserwatorskich, park zrewaloryzowany, utrzymany w dawnych granicach, przywrócone cechy reprezentacyjnej rezydencji

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 19/274/A, dnia 29.12.1952r.

pałac mur. z 1792r.odbud. po 1945r.

d. suszarnia mur. z 2 poł. XIXw.

park dworski z 1 poł. XIXw.

169. LUBIN

pałacowo – parkowy - utrzymany w stanie dobrym, pałac po remoncie, wymaga uzupełnienia kolorystyki elewacji, park w części uporządkowany, utrzymany w dawnych granicach, konieczna rewaloryzacja parku, budynki gospodarcze użytkowane

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 85/A, dnia 20.09.1982r.

pałac mur. z 1870-1880r.

d. rządcówka mur. z k. XIXw.

d. obora mur. z k. XIXw.

d. pralnia mur. z k. XIXw.

park dworski z pocz. XXw.

170. NIEDZWIEDŹ

zespół dworsko – parkowy - dwór zamieszkały wymagający remontu, park utrzymany w dawnych granicach, z licznym starodrzewem wymagający rewaloryzacji

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 202/A, dnia 23.04.1986r.

dwór mur. z poł. XIXw.

park dworski z 1 poł. XIXw.

171. SUMIN

zespół dworsko – parkowy - utrzymany w dawnych granicach, dwór zamieszkały, wymagający remontu, park o zredukowanym starodrzewie wymagający rewaloryzacji

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 201/A, dnia 23.04.1986r.

dwór mur. z 3 ćw. XIXw., przebud. 1930-1935r.

d. folwark z zabudowaniami z lat 1920-1930 (obora, spichlerz, 3 chlewnie, kuźnia, czworak - przebudowane)

park dworski z 1 poł. XIXw.

172. TRUTOWO

zespół dworsko – parkowy - utrzymany w dawnych granicach, dwór użytkowany jako szkoła, park adaptowany na cele szkolne, konieczny remont dworu i rewaloryzacja parku

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 199/A, dnia 22.04.1986r.

dwór mur. z k. XIXw. przebud. 1960r.

d. chlewnia mur. z k. XIXw.

park dworski z pocz. XXw.

173. WOLA

zespół dworsko – parkowy - o czytelnych dawnych granicach zmieniony współczesnymi podziałami, dwór nie istnieje, dawny spichrz przebudowany na cele budynku szkolnego, park o licznym starodrzewie i zachowanych elementach dawnej kompozycji wymaga rewaloryzacji

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 203/A, dnia 25.04.1986r.

d. folwark z zabudowaniami z k.XIXw. (rządcówka, 2 magazyny, obora, czworak - przebudowane)

park dworski

174. WOLĘCIN

zespól dworsko – parkowy - o czytelnych dawnych granicach, dwór zamieszkały wymagający remontu, z dawnego parku zachowany nieliczny starodrzew i elementy układu wodnego

dwór mur. z 2 poł. XIXw.

park dworski z 2 poł. XIXw. (pozostałość)

175. ZAJEZIORZE

zespół dworsko – parkowy - utrzymany dwór wymaga remontu, z dawnego parku zachowany nieliczny starodrzew

dwór mur. z 1921r.

park dworski z pocz. XXw. (pozostałość)

176. KRĘPA (CIEŁUCHOWO)

dwór zamieszkały, park o unieczytelnionym układzie kompozycyjnym, starodrzew zredukowany, zabudowania folwarczne w stanie ruiny, konieczny remont dworu i rewaloryzacja parku

2. Założenia kościelne.

Założenia kościelne w Kikole i Suminie, zespół klasztorny w Trutowie, kaplica w Grodzeniu – wszystkie obiekty utrzymane w dobrym stanie

176. GRODZEŃ

kaplica p.w. Św. Piotra mur. z 1778r.

wpisana do rejestru zabytków pod numerem 219/A, dnia 28.06.1988r.

starodrzew

177. KIKÓŁ

zespół kościoła paraf. rzymskokatolickiego p.w. Św. Wojciecha

kościół mur. z 1904-1909r.

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 393/A, dnia 29.08.1996r.

plebania mur. po 1930r.

ogrodzenie mur. z pocz. XXw.

figura Chrystusa na postumencie z 1933r. z inskrypcją /RZĄDŹ, BŁOGOSŁAW I OPIEKUJ SIĘ NASZĄ PARAFIĄ, 1933 ROK ŚWIĘTY/

starodrzew

178. SUMIN

kościół paraf. rzymskokatolicki p.w. Św. Krzyża mur. z ok. 1325r., zniszczony po 1818r., odbud. 1897r.

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 256/A dnia 29.03.1988r.

cmentarz przykościelny z 1 ćw. XIXw. z nagrobkiem z 1857r.

starodrzew

179. TRUTOWO

zespół klasztorny Karmelitów

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 73/A, dnia 17.02.1981r.

kościół rzymskokatolicki p.w. Św. Anny mur. z 1725-1738r., wieża z 1753r.

klasztor mur. po 1740r.

ogrodzenie z bramą mur. z 2 poł. XVIIIw.

starodrzew

3. Cmentarze.

cmentarze rzymskokatolickie w Kikole, Kikole Wsi, Suminie, Woli i Trutowie utrzymane w dobrym stanie, czynne (z wyjątkiem cmentarza przykościelnego w Suminie)

cmentarze ewangelicko – augsburskie w Grodzeniu, Kikole i Suminie zaniedbane, o nieczytelnych układach kompozycyjnych, nagrobki szczątkowe, konieczne uporządkowanie i upamiętaniające oznakowanie miejsc w terenie

cmentarz żydowski w Kikole – nie zachowane żadne ślady dawnego cmentarza, konieczne upamiętaniające oznakowanie miejsca w terenie

180. GRODZEŃ

cmentarz ewangelicko – augsburgski z k. XIXw.

181. KIKÓŁ

cmentarz rzymskokatolicki z k. XIXw.

wpisany do rejestru zabytków pod numerem 393/A, dnia 29.08.1996r.

nagrobki od 1888r

brama z 2 poł. XIXw.

starodrzew

182. KIKÓŁ

cmentarz ewangelicko – augsburski z k. XIXw.

183. KIKÓŁ

cmentarz żydowski sprzed 1939r. (tzw. Herchor)

184. KIKÓŁ WIEŚ

cmentarz rzymskokatolicki z k. XIXw.

185. SUMIN

cmentarz rzymskokatolicki z XIX/XXw

nagrobki od 1900r.

brama z poł. XXw.

starodrzew

186. SUMIN

cmentarz ewangelicko – augsburgski z k. XIXw.

fragment 1 nagrobka

starodrzew

187. TRUTOWO

cmentarz rzymskokatolicki z 2 poł. XIXw.

nagrobki od 1938r.

brama z 1 poł. XXw.

starodrzew

188. WOLA

cmentarz rzymskokatolicki z k. XIXw.

nagrobki od 1908r.

brama z 2 poł. XIXw.

starodrzew

4. Budownictwo drewniane.

Zachowane w terenie nieliczne przykłady dawnego budownictwa drewnianego i murowanego – najliczniej w Kikole – utrzymane w stanie średnim, ze śladami remontów nie uwzględniających warunków konserwatorskich, niemniej zachowujące cechy charakterystyczne dla dawnego lokalnego budownictwa

190. GRODZEŃ

dom mur z 1910r.

191. KIKÓŁ

dom ul. Kościuszki 4a drewn. z 3 ćw. XIXw.

192 KIKÓŁ

dom ul. Kościuszki 18 mur. z ok. 1900r.

192. KIKÓŁ

dom ul. Kościuszki 19 drewn.-mur. z 1837r.

193. KIKÓŁ

dom ul. Kościuszki 21/ul. Toruńska 1 mur. z k. XIXw.

194. KIKÓŁ

dom ul. Toruńska 4 mur. z 4 ćw. XIXw.

195. KIKÓŁ

dom ul. Świętojańska 2 mur. z 3 ćw. XIXw.

196. SUMIN

dom nr 7 drewn. z k. XIXw.

197. ZAJEZIORZE

stodoła z cegły i kamienia polnego z 1 poł. XXw. w zagrodzie nr 39

5. Obiekty techniki.

Jedyne zachowane obiekty to budynek remizy w Kikole oraz młyn w Walentowie – utrzymane w dobrym stanie, nadal uzytkowane zgodnie ze swym przeznaczeniem

198. KIKÓŁ

budynek remizy mur. z 1910r.

199. WALENTOWO

młyn gazowy ob. elektryczny mur. z ok. 1920r.

6. Kapliczki.

Występujące w terenie kapliczki i krzyże w części utrzymane są w dobrym stanie, pozostałe nie uwzględnione w niniejszym opracowaniu uległy znacznym przekształceniom spowodowanym współcześnie przeprowadzonymi pracami remontowymi z utratą dawnych cech stylowych

201. CIEŁUCHOWO

kapliczka mur. z figurka NMP z pocz. XXw.

202. CIEŁUCHOWO

krzyż stalowy na cokole z kamienia z 1900r.

200. DĄBRÓWKA

kapliczka mur. z figurką NMP z 1 poł. XXw. – obok 4 kasztanowce

203. GRODZEŃ

kapliczka mur. z figurką Matki Boskiej z inskrypcją /Maryjo Królowo Polski módl się za nami 1946/

204. LUBIN

kapliczka mur. z 1910r. z inskrypcją /Boże błogosław nam/

205. NIEDŹWIEDŹ

kapliczka mur. z 1945r. z figurką NMP

206. SUMIN

kapliczka mur. z 1 poł. XXw.

207. WOLA

kapliczka mur. z 1 poł. XXw.

208. WYMYŚLIN

krzyż stalowy na postumencie murowanym z XIX/XXw.

209. ZAJEZIORZE

krzyż stalowy na kolumnie beton. z 1 poł. XXw.

212. KIKÓŁ

figura św. Jana Nepomucena z XVIIIw.

7. Aleje i szpalery.

Na terenie gminy zachowane jedynie jedna aleja i jeden szpaler starodrzewu wymienione w niniejszym opracowaniu

210. MOSZCZONE

szpaler klonowy

211. ZAJEZIORZE

aleja kasztanowo – klonowa

2.3.2.2. Strefy obserwacji archeologicznych „OW”

• Archeologiczne relikty osadnicze.

Na obszarze gminy Kikół zewidencjonowano 164 stanowiska archeologiczne przy czym 2 stanowiska archeologiczne nie zostało pozytywnie zweryfikowanych podczas badań systemem “Archeologicznego Zdjęcia Polski”, a mianowicie : Hornówek - 1 (28); Wolęcin - 133 (31). Z kwerendy archiwalnej zostało zweryfikowane 1 stanowisko w Niedźwiedziu - 5 (15).

Ogólnie stopień zachowania stanowisk archeologicznych występujących na obszarze gminy Kikół uznać należy za średni.

Najbardziej zagrożone są stanowiska o własnej formie krajobrazowej - tzw. grodziska.

2.3.3. Obiekty podlegające ochronie wpisane do rejestru zabytków

1) Grodzeń - Kaplica p.w. Św. Piotra i Pawła

numer rejestru zabytków - 219/A z dn. 28.06.1988 r.

2) Grodzeń - tzw. grodzisko (okres wczesnego średniowiecza)

numer rejestru zabytków - 230/A z dn. 30.06.1987 r.

3) Hornówek - założenie parkowo-dworskie

numer rejestru zabytków - 200/A z dn. 22.04.1986 r.

4) Kikół - pałac

numer rejestru zabytków - 19/274/A z dn. 29.12.1952 r.

5) Kikół - park

numer rejestru zabytków - 204/A z dn. 25.04.1986 r.

6) Kikół - tzw. grodzisko (okres wczesnego średniowiecza)

numer rejestru zabytków - 106/126/C z dn. 18.09.1969 r.

7) Kikół - cmentarz parafialny rzymskokatolicki

numer rejestru zabytków - 390/A z dn. 16.08.1996 r.

8) Kikół - kościół parafialny rzymskokatolicki

numer rejestru zabytków - 393/A z dn. 29.08.1996 r.

9) Lubiń - zespół pałacowo-parkowy

numer rejestru zabytków - 85/A z dn. 20.09.1982 r.

10) Niedźwiedź - tzw. grodzisko (okres wczesnego średniowiecza)

numer rejestru zabytków - 109/19/C z dn. 19.09.1965 r.

11) Niedźwiedź - założenie dworsko-parkowe

numer rejestru zabytków - 202/A z dn. 23.04.1986 r.

12) Sumin - tzw. grodzisko - dwór na kopcu (średniowiecze)

numer rejestru zabytków - 121/3/C z dn. 03.09.1965 r.

13) Sumin - zespół dworsko-parkowy

numer rejestru zabytków - 201/A z dn. 23.04.1986 r.

14) Sumin - kościół parafialny rzymskokatolicki

numer rejestru zabytków - 256/A z dn. 29.03.1988 r.

oraz wyposażenie ruchome z kościoła parafialnego

numer rejestru zabytków - 28/B z dn. 28.12.1998 r.

15) Trutowo - kościół i klasztor OO Karmelitów

numer rejestru zabytków - 73/A z dn. 17.02.1981 r.

oraz wyposażenie ruchome z kościoła p.w. Św. Anny

numer rejestru zabytków - 22/B z dn. 29.08.1996 r.

16) Trutowo - założenie parkowo-dworskie

numer rejestru zabytków - 199/A z dn. 22.04.1986 r.

17) Wola - założenie parkowo-dworskie

numer rejestru zabytków - 203/A z dn. 25.04.1986 r.

Rejestr zabytków d. woj. włocławskiego opublikowany został w Dzienniku Urzędowym Województwa Włocławskiego z dn. 31.12.1998 r., Nr 25, poz. 263.

2.3.4. Obiekty planowane do wpisu do rejestru zabytków :

1. KIKÓŁ – zespół Kościoła parafialnego jako rozszerzenie wpisu do rejestru zabytków kościoła parafialnego

2. Kikół – figura Św. Jana Nepomucena z XVIIIw.

3. KIKÓŁ WIEŚ – cmentarz rzymskokatolicki

4. SUMIN – cmentarz rzymskokatolicki

5. TRUTOWO – cmentarz rzymskokatolicki

6. WALENTOWO – młyn gazowy obecnie elektryczny

7. WOLA – cmentarz rzymskokatolicki

2.3.5. Obiekty o wartościach kulturowych

1. Ciełuchowo – dwór mur. z 1933r.

2. Ciełuchowo – kapliczka z figurka NMP z 1946r.

3. Ciełuchowo – krzyż na cokole z kamienia z 1900r.

4. Dąbrówka – park dworski – pozostałość

5. dabrówka – kapliczka mur. z figurką NMP w otoczeniu 4 klonów

6. Grodzeń – cmentarz ewangelicko – augsburski

7. Grodzeń - dom mur. nr 10

8. Grodzeń – kapliczka mur. z figurką Matki Boskiej

9. Kikół – cmentarz ewangelicko – augsburski

10. Kikół – cmentarz żydowski

11. Kikół – budynek remizy

12. Kikół – dom drewn. z 3 ćw. XIXw. przy ul. Kościuszki 4a

13. Kikół - dom mur. przy ul. Kościuszki nr 18

14. Kikół – dom drewn.-mur. przy ul. Kościuszki 19

15. Kikół - dom mur. przy ul. Kościuszki 21/ul. Toruńskiej 1

16. Kikół – dom mur. przy ul. Toruńskiej 4

17. Kikół – dom mur. przy ul. Świętojańskiej 2

18. Krępa – zespół dworsko – parkowy

19. Lubin – kapliczka mur. z 1910r.

20. Moszczone – szpaler klonowy

21. Niedźwiedź – kapliczka mur. z 1945r.

22. Sumin – cmentarz ewangelicko – augsburski

23. Sumin- dom drewn. nr 7

24. Sumin – kapliczka mur. z 1 poł. XXw.

25. Wola – kapliczka mur. z 1 poł. XXw.

26. Wolęcin – zespół dworsko – parkowy

27. Wymyślin – krzyz stalowy na postumencie mur. z XIX/XXw.

28. Zajeziorze – zespół dworsko – parkowy

29. Zajeziorze – stodoła c cegły i kamienia polnego w zagrodzie nr 39

30. Zajeziorze – aleja kasztanowo – klonowa

31. Zajezorze – krzyż na kolumnie beton. z 1 poł. XXw.

2.4. Uwarunkowania wynikające ze stanu funkcjonowania środowiska przyrodniczego gminy Kikół

2.4.1. Uwarunkowania zewnętrzne

Do podstawowych uwarunkowań zewnętrznych, związanych z obszarem gminy Kikół można zaliczyć:

• położenie w strefie wododziałowej dwóch cieków II-go rzędu jakimi są Drwęca i Mień, będące bezpośrednimi dopływami Wisły,

• położenie w strefie klimatycznej, charakteryzującej się niedoborem opadów w okresie wegetacyjnym, sięgającym 100 – 150 mm,

• przebieg regionalnego ciągu ekologicznego wzdłuż rynny jezior kikolskich i rzeki Lubianki,

• położenie gminy w strefie źródliskowej dwóch cieków: Lubianki, Mień i Ruźca.

2.4.2. Uwarunkowania wewnętrzne

2.4.2.1. Zasoby, walory środowiska i różnorodność biologiczna

• powierzchnia ziemi

Rzeźba terenu gminy Kikół wiąże się silnie z działalnością lądolodu oraz wód subglacjalnych. Można tutaj wyodrębnić wszystkie podstawowe typy rzeźby polodowcowej oraz główne formy z nią związane. Składają się one na żywą i dynamiczną orografię oraz interesujący krajobraz.

W części południowo-zachodniej gminy, w rejonie wsi Sumin dominuje morena denna płaska zbudowana z glin zwałowych. Wysokości bezwzględne wahają się tutaj w przedziale 104-105 m n.p.m. Powierzchnia terenu jest płaska urozmaicona niewielkimi deniwelacjami, nie przekraczającymi z reguły 2 m. Płaty moreny dennej o różnych powierzchniach występują również w rejonie wsi Wymyślin i Hornówek w północno-zachodniej części gminy oraz w części wschodniej w rejonie wsi Wolęcin.

Charakterystycznym elementem morfologicznym są rynny subglacjalne. Są to formy powstałe w wyniku erozyjnej działalności wód podlodowcowych, zagłębione w otaczający teren na głębokość od kilkunastu do kilkudziesięciu metrów.

Większą formą tego typu jest rynna jezior kikolskich, stanowiąca odgałęzienie rynny (doliny) Mieni. Przebiega ona centralnie przez obszar gminy z południowego-wschodu na północny zachód. Jest silnie rozczłonkowane i posiada liczne przegłębienia dna. Największe z zagłębień wypełniają wody jezior i podmokłości. Na odcinku poniżej Jeziora Sumińskiego rynna wykorzystywana jest jako dolina przez rzekę Lubiankę. Tutaj też występują największe deniwelacje, dochodzące w rejonie wsi Trutowo do 20-25 m.

Bardzo ważną formą jest również rynna jeziora Moszczone. Znajduje się ona w południowej części gminy w rejonie wsi Moszczone-Zajeziorze. Jej wyrazisty charakter podkreślają silnie nachylone zbocza oraz duże deniwelacje dochodzące do 30 m.

Część centralna i wschodnia gminy to obszar dominacji moreny dennej falistej o deniwelacjach dochodzących do 5 m. W rejonie wsi Grodzeń i Ciełuchowo w rzeźbie terenu uwidaczniają się pagórki morenowe oraz kemy związane ze strefą moren czołowych fazy kujawskiej. Tworzą one wyraźne formy o wysokościach bezwzględnych dochodzących do 136 m n.p.m. oraz względnych przekraczających 10-12 m. Zbudowane są z różnofrakcyjnych utworów piaszczystych. Dużą dynamikę rzeźby tego rejonu podkreślają liczne zagłębienia wytopiskowe oraz niewielkie rynny.

W części północnej w rejonie wsi Zajeziorze występują drumliny. Są to charakterystyczne, bochenkowate formy, podzielone podmokłymi obniżeniami. Wysokości względne osiągają tutaj wartości rzędu 3 - 8 m.

Interesującym elementem geomorfologicznym obszaru gminy Kikół są równiny akumulacji biogenicznej. Powstały one w wyniku stopniowego zaniku dawnych płytkich jezior. Obecnie tworzą one wielohektarowe powierzchnie torfowo-łąkowe, urozmaicone licznymi dronymi oczkami wodnymi, stanowiącymi często dawne wyrobiska poeksploatacyjne torfu. Największe zespoły tych form występują w rejonie Kikoła i wsi Ciełuchowo.

Budowę geologiczną wierzchnich warstw stanowią utwory czwartorzędowe reprezentowane przez osady trzech zlodowaceń. najstarsze osady, związane ze zlodowaceniem południowopolskim, wykształcone są w postaci szarej piaszczystej gliny zwałowej, zalegające płatami w zagłębieniach osadów pliocenu. Kolejne zlodowacenia, środkowopolskie i północnopolskie, zostawiły dwa pokłady glin morenowych, przewarstwionych seriami piaszczystymi. W centralnej i wschodniej części gminy, gliny morenowe tworzą trzy wyraźne pokłady. Natomiast w części zachodniej występują tylko dwa pokłady.

Najmłodsze utwory holoceńskie występujące na obszarze gminy Kikół wykształcone są przede wszystkim w postaci osadów organogenicznych. Reprezentują je głównie mady i namuły oraz torfy, występujące w dolinach rzecznych, dnach rynien i zagłębieniach moreny dennej. W niewielkich ilościach występują również drobnoziarniste piaski związane z terasami akumulacyjnymi rzek

• surowce naturalne

Na terenie gminy Kikół brak jest udokumentowanych złóż surowców naturalnych, umożliwiających eksploatację na większą skalę.

Na podstawie wstępnego rozpoznania wyodrębniono cztery obszary prognostyczne występowania kruszywa naturalnego (Chomicka, Żurak 1994-96). Są to:

• obszar Kołat, gdzie występują piaski i piaski ze żwirem. Jakość kruszywa jest niska z uwagi na zawartość frakcji pylastej i żwirów. Przy odpowiedniej selekcji kruszywo nadaje się do potrzeb budownictwa i drogownictwa. Zasoby możliwe do oszacowania wynoszą około 1 500 000 m³.

• obszar Moszczonne. Złoże stanowią tutaj piaski i piaski ze żwirem akumulacji wodno-lodowcowej. Jakość kruszywa jest stosunkowo dobra. Nadaje się ono, przy selektywnym wydobyciu do wszechstronnego wykorzystania dla prac budowlanych i drogowych. Wielkość zasobów szacuje się na około 300 000 m³.

• obszar Grodzeń. W jego obrębie zalegają piaski oraz piaski ze żwirem. Jakość kruszywa jest zmienna z uwagi na zawartość frakcji pylastych i żwiru. Przy odpowiednim, selektywnym wydobyciu może jednak uzyskać kruszywo dobrej jakości nadające się do wykorzystania w budownictwie i drogownictwie. Możliwe do udokumentowania zasoby wynoszą około 2 000 000 m³

• obszar Wolęcin. Złoże tworzą tutaj piaski i piaski ze żwirem akumulacji wodnolądowej. Jakość kruszywa jest zmienna ze względu na domieszkę innych frakcji. Ogólnie jednak nadaje się ono do wykorzystania w budownictwie i drogownictwie. Możliwe do udokumentowania zasoby kruszywa szacuje się na około 240 000 m³.

Innym surowcem naturalnym, występującym na obszarze całej gminy są gliny zwałowe. Stanowią one podstawowy budulec wysoczyzny morenowej. Jednak z uwagi na duże zróżnicowanie litologiczne (gliny piaszczyste, piaski gliniaste, gliny zapiaszczone) nie stanowią dobrego surowca do wyrobów ceramicznych (Chomicka, Żurak 1994-96). W przeszłości pewne ilości gliny były jednak eksploatowane. Służyła ona głównie jako materiał do budowy niektórych obiektów gospodarczych w chłopskich zagrodach oraz wykorzystywano ją materiał izolacyjny (polepy). O eksploatacji tego surowca świadczą dość liczne jeszcze niewielkie oczka wodne i zagłębienia mające cechy wyraźnie antropogeniczne.

• Kolejnym surowcem naturalnym występującym na obszarze gminy Kikół są torfy.

Te najmłodsze holoceńskie osady organogeniczne wykształcone są w postaci torfowisk niskich (Chomicka, Żurak 1994-96). Ich głównymi komponentami są szczątki drzewne, trzcin i turzyc.

Na obszarze gminy znajdują się następujące torfowiska:

• torfowisko Kikół-Wola. Dominują tutaj torfy drzewno-trzcinowe i turzycowo-trzcinowe o miąższości 0,62-3,03 m.

• torfowisko Stalmierz

• torfowisko Makówiec. Głównym budulcem są tutaj torfy olesowe. Miąższość pokładów jest mała i waha się w przedziale 0,73-1,3 m.

• torfowisko Dolina rzeki Mień. Budują je torfy drzewno-trzcinowe o miąższości 0,82-1,77 m.

• torfowisko Mazowsze. Budują je torfy olesowe o miąższości nie przekraczajęcej 1 m.

Ogólne zasoby torfów szacuje się na:

- bilansowe - 996 tys. m³

- pozabilansowe - 1620 tys. m³

- zasoby gytii - 3987 tys. m³ (wg G. Chomickiej, J. Żuraka 1994-96).

Torfy wypełniają przede wszystkim duże zagłębienia rynnowe oraz wielkoprzestrzenne obniżenia bezodpływowe w obrębie wysoczyzny.

• wody powierzchniowe

Pod względem hydrograficznym gmina Kikół położona jest prawie w całości w obrębie zlewni rzeki Drwęcy. Jedynie południowo-wschodnie fragmenty leżą w obszarze zlewni rzeki Mień. Obie rzeki stanowią bezpośrednie dopływy Wisły. Główną osią hydrograficzną gminy jest rzeka Lubianka. Jest to stały ciek biorący swój początek z Jeziora Kikolskiego (Kaczorowska 1997). Odwadnia on przeważającą część gminy, z wyjątkiem północno-wschodnich fragmentów, które położone są w zlewni rzeki Ruziec.

Istotnym elementem hydrograficznym gminy są jeziora zajmujące powierzchnię około 430 ha. Pod względem genetycznym są to przede wszystkim zbiorniki rynnowe, układające się w charakterystyczne ciągi.

Obraz sieci hydrograficznej gminy uzupełniają liczne mniejsze jeziora i stawy oraz oczka wodne. Jest to szczególnie widoczne w części południowo-wschodniej oraz północnej. Stosunkowo gęsta jest również sieć drobnych cieków i rowów otwartych, stanowiących elementy systemów melioracyjnych. Mają one najczęściej charakter okresowy i funkcjonują głównie w okresie wiosennym. Latem większość z nich znika z powodu braku zasilania.

Główne elementy sieci hydrograficznej gminy Kikół przedstawia tabela.

Tab. Gmina Kikół – główne elementy sieci hydrograficznej

Lp.	Obiekt hydrograficzny (nazwa)	Zlewnia (rzeka)	Powierzchnia w ha	Długość w km
1.	Rzeka Lubianka	Drwęca	8700,0	15
2.	Jezioro Sumińskie	Lubianka	129,5	-
3.	Jezioro Moszczonne	Ruziec	55,5	-
4.	Jezioro Kikolskie	Lubianka	72,1	-
5.	Jezioro Konotopie	Mień	49,5	-
6.	Kompleksy bagien	-	318,0	-

Szczególne znaczenie dla obiegu wody i jej zasobów mają kompleksy łąkowo-bagienne. Obszary te wraz z towarzyszącymi im zbiornikami wód powierzchniowych tworzą system węzłów hydrograficznych, regulujących stosunki wodne na obszarze gminy.

Szczególne znaczenie dla obiegu wody mają występujące węzły hydrograficzne:

- kompleks jezior Kikolskich - W₁

- kompleks Jeziora Steklin - W₂

- kompleks Jeziora Moszczonne - W₃

- kompleks Jeziora Konotopie - W₄

- kompleks bagienny Ciełuchowo - W₅

Najważniejszy jest hydrowęzeł jezior kikolskich (W₁). Stanowi on bezpośredni obszar źródliskowy rzeki Lubianki. Ciek ten dzięki dużej retencji całego obszaru, charakteryzuje się stałym i stosunkowo wyrównanym zasilaniem.

Bardzo ważną funkcję spełnia również hydrowęzeł Jeziora Moszczonne (W₃). Jest to znaczący obszar alimentacyjny dla rzeki Ruziec.

W świetle powyższych rozważań należy uznać, że ważnym składnikiem środowiska abiotycznego są również wszystkie dalsze zbiorniki wodne i podmokłości. Pełnią one taką samą rolę jak obszary węzłowe z tym tylko, że ich oddziaływanie ma charakter lokalny. Składają się więc na ogólną retencję gminy i wpływają na potencjalne możliwości magazynowania wody opadowej.

• wody podziemne,

Aktualnie zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wód czwartorzędowych szacuje się na około 1 366 560 m³/rok co stanowi 9,7% ogólnych zasobów. Z zestawienia powyższych danych wynika, że istnieją duże rezerwy umożliwiające wzrost zużycia wody bez niebezpieczeństwa naruszania ich zasobów.

• gleby

Na obszarze gminy Kikół przeważają gleby zasobne w próchnicę i składniki pokarmowe, niezbędne do prawidłowego rozwoju roślin. Są to przede wszystkim gleby płowe i brunatne rozwinięte na podłożu glin morenowych. Zajmują one łącznie powierzchnię około 7 372 ha co stanowi 87,8% wszystkich użytków rolnych. W wymienionej grupie gleb ponad 2 400 ha stanowią gleby najwartościowsze, mieszczące się w przedziale II-IIIb klasy bonitacyjnej. Pozostałe to gleby klas IVa-IVb. Bardzo ważne z ekologicznego punktu widzenia gleby hydromorficzne zajmują powierzchnię 650-700 ha. W dużej części są one użytkowane jako trwałe użytki zielone.

Gleby niskich klas bonitacyjnych (V-VI) zajmują powierzchnię około 800 ha. Nie tworzą one zwartych kompleksów, lecz występują w formie różnopowierzchniowych „wysp:. Wiąże się to z występowaniem piaszczystego podłoża na którym się rozwinęły. Utwory piaszczyste są bowiem związane głównie z takimi formami jak pagórki morenowe, kemy oraz niewielkie pola sandrowe. Wspomniane gleby stanowią główne siedlisko lasów występujących na obszarze gminy oraz wykorzystywane są jako słabe użytki rolne.

• warunki klimatyczne

Według klasyfikacji R. Gumińskiego obszar gminy Kikół leży w obrębie środkowej dzielnicy rolniczo-klimatycznej. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi około 8^oC. Najwyższe średnie miesięczne temperatury przypadają na lipiec i wahają się w granicach 17,5^oC – 18,5^oC. Temperatura najchłodniejszego miesiąca, a jest nim styczeń, wynosi –2,5^oC. Absolutne temperatury maksymalne osiągają 38^oC, natomiast minimalne dochodzą do –32^oC.

Podane wyżej, uśrednione wartości, są modyfikowane przez warunki lokalne. Decydują o tym takie czynniki jak: rzeźba terenu, sąsiedztwo lasu i zbiorników wodnych. Różne ekspozycje zboczy powodują powstawanie znacznych niekiedy różnic termicznych, sięgających kilkunastu stopni. Najcieplejsze są tereny o ekspozycji południowej, znacznie chłodniejsze natomiast o ekspozycji północnej. Przykładem może być rynna Jeziora Moszczonnego, której zbocza mają właśnie taką ekspozycję.

Odmienną termiką cechują się również duże zagłębienia terenowe. Są to miejsca charakteryzujące się niekorzystnym mikroklimatem. Posiadają one tendencję do powstawania inwestycji termicznych, zalegania mas chłodnego powietrza oraz tworzenia się mgieł. Zjawiska te są szczególnie odczuwalne w okresie jesiennym.

Istotnym, z rolniczego punktu widzenia czynnikiem, jest długość okresu wegetacyjnego, kiedy to średnia temperatura w ciągu dnia przekracza 5^oC. Na analizowanym obszarze długość tego okresu wynosi około 210-215 dni w ciągu roku.

Średnie roczne sumy opadów na obszarze gminy Kikół kształtują się na poziomie 580 mm. Opady okresu wegetacyjnego, obejmującego miesiące od kwietnia do września, wynoszą około 400 mm.

Analiza rozkładu rocznych sum opadów w okresie ostatnich 25 lat, wykazuje ich systematyczny spadek. Trudno jednoznacznie powiedzieć, czy jest to tendencja stała. Faktem jest natomiast, że opady w drugiej połowie lat 90-tych są niższe w porównaniu z okresem lat 70-tych o około 70-100 mm.

• krajobraz

Rozwijające się od setek lat osadnictwo na obszarze gminy Kikół, spowodowało głębokie zmiany w krajobrazie. Wytrzebienie lasów, zmiany w sieci hydrograficznej, a także intensywny rozwój rolnictwa, przekształciły pierwotne środowisko nadając mu cechy antropogeniczne.

Istniejące elementy przyrodnicze, tereny zabudowane, sieć dróg oraz pola uprawne tworzą charakterystyczny krajobraz kulturowy, występujący praktycznie na obszarze całej gminy.

Biorąc pod uwagę czynniki morfologiczne, można na obszarze gminy Kikół wyodrębnić cztery główne typy geokompleksów (krajobrazu).

Pierwszy z nich związany jest z obszarami moreny dennej płaskiej. Występuje on w postaci płatów, głównie południowej części gminy. Rzeźba terenu jest tutaj dość monotonna, o niewielkich deniwelacjach, nie przekraczających 2 m. W podłożu dominują typowe utwory moreny dennej, wykształcone w postaci glin i glin piaszczystych, geokompleks jest użytkowany rolniczo z towarzyszącą tej funkcji siecią osadniczą oraz infrastrukturą techniczną i elementami biotycznymi.

Drugi typ geokompleksu zdelimitowany został w oparciu o układ przestrzenny rynien subglacjalnych. Pod względem fizjonomicznym jest to geokompleks bardzo wyrazisty. Dominującym elementem jest rynna jezior kikolskich wraz z doliną rzeki Lubianki. Duże powierzchnie wód otwartych, silne spadki oraz znaczne deniwelacje, przekraczające w rejonie Turowa 25 m, nadają krajobrazowi charakter niezwykle dynamiczny i czytelny. Wkomponowane w tło elementy biotyczne (lasy, zadrzewienia) oraz antropogeniczne podnoszą jego malowniczość.

Równie interesującym elementem tego geokompleksu jest rynna Jeziora Moszczonne. Głęboko wcięta forma, wypełniona wodą oraz torfowiskami jest silnym akcentem krajobrazowym północnej części gminy.

Trzeci typ geokompleksu jest tożsamy przestrzennie z obszarem występowania moreny dennej falistej oraz pagórków morenowych i kemowych. Zróżnicowanie pod względem litologicznym podłoże, zbudowane jest zarówno z utworów gliniastych jak i piaszczystych. Urozmaicona rzeźba terenu jest ożywiona pagórkami morenowymi oraz zagłębieniami i niewielkimi rynnami. Wysokości względne dochodzą tutaj do kilkunastu metrów. Liczne zadrzewienia przydrożne i śródpolne oraz niewielkie płaty leśne składają się na interesujący i malowniczy krajobraz. Przedstawione cechy są najbardziej charakterystyczne dla północno-wschodniej i środkowej części gminy.

W północnej części gminy we wsi Zajeziorze występują charakterystyczne formy polodowcowe. Są to drumliny tworzące ciągi podłużnych bichenkowatych wzniesień podzielonych podmokłymi obniżeniami. Stanowią one fragment geokompleksu obejmującego cały zespół form znanych jako Drumliny Zbójeńskie. Ze względu na genezę oraz unikalną rzeźbę zostały objęte ochroną prawną i stanowią obecnie obszar chronionego krajobrazu „Drumliny Zbójeńskie” (Uchwała WRN we Włocławku Nr XX/92/83 z dnia 16.06.1983 r.)

• Obszary i obiekty istotne dla funkcjonowania systemu ekologicznego gminy

Jednym z najważniejszych elementów środowiska biotycznego są lasy. Obok znanej i niekwestionowanej funkcji gospodarczej, las pełni bardzo wiele innych ważnych zadań w środowisku naturalnym. Na pierwszy plan wysuwa się znaczenie lasu dla gospodarki wodnej. Lasy stymuluje mały obieg wody poprzez większą ewapotranspirację, a jednocześnie dzięki wysokiej pojemności magazynującej ściółki i gleb leśnych wolniej uwalnia wodę w spływach rocznych. Wprawdzie ze zlewni leśnej w ciągu roku odpływa mniej wody aniżeli ze zlewni polnej ale za to odpływ jest bardziej równomiernie rozłożony w czasie. Dzięki temu przyczynia się do obniżenia zagrożenia powodziowego. Las, zwłaszcza w składzie zbliżonym do naturalnego ułatwia utrzymanie wody gruntowej na odpowiednim poziomie. Szczególnie korzystna dla obiegu wody jest obecność lasu w strefie wododziałowej.

W przypadku gminy Kikół, gdzie lasy zajmują powierzchnię 217 ha wpływ ten jest jedynie lokalny, ograniczony do miejsc jego występowania.

Las stanowi strefę ochronną przed wiatrem, jest dobrym filtrem oczyszczającym powietrze z pyłów i gazów. Swym specyficznym łagodnym klimatem, czystością powietrza oraz ciszą las działa kojąco i regenerujący na układ nerwowy człowieka. Dzięki wydzielanym aromatycznym związkom eterycznym oddziaływuje leczniczo i bakteriobójczo. Las jest miejscem występowania i ostoją dla wielu gatunków zwierząt. Dotyczy to zarówno kręgowców jak i bezkręgowców.

Na obszarze gminy Kikół, funkcja ta jest szczególnie ważna. Las stanowi tutaj istotny czynnik pozwalający na utrzymanie różnorodności biologicznej w krajobrazie rolniczym. Luźno rozmieszczone powierzchnie leśne tworzą zręby struktury ekologicznej gminy.

Kolejnym ważnym elementem środowiska biotycznego są kompleksy łąkowo-bagienne. Spełniają one bardzo ważną rolę w utrzymaniu naturalnych zbiorowisk trawiastych, zabezpieczeniu ich naturalnych cech krajobrazu. Trwałe użytki zielone mają również duży wpływ na regulację stosunków wodnych i klimatycznych otoczenia, co wiąże się z zatrzymaniem przez roślinność łąkową dużych ilości wody. Drugim elementem decydującym o wpływie łąk na stosunki wodne, jest transpiracja, przekraczająca 500 mm w skali okresu wegetacyjnego. Odprowadzanie tak dużych ilości wody do atmosfery powoduje wzrost wilgotności powietrza na terenach otaczających, co ma bardzo korzystny wpływ na mikroklimat.

Trwałe użytki zielone i łąki zajmują powierzchnię ponad 700 ha co stanowi około 7,2% obszaru gminy. Jest to wskaźnik stosunkowo niski i powoduje, że przedstawione wcześniej oddziaływanie łąk i użytków zielonych ma charakter lokalny.

Bardzo ważną funkcję w środowisku spełniają tereny bagienne. Tworzą je przede wszystkim silnie nawodnione torfowiska. Są one naturalnymi i potężnymi zbiornikami retencyjnymi, wpływającymi hamująco, a zarazem regulująco na odpływ wód powierzchniowych ze zlewni oraz wód podziemnych znajdujących się w sąsiedztwie torfowisk. Osuszanie torfowisk prowadzi do poważnych ubytków zmagazynowanej wody oraz ogranicza, a nawet likwiduje mały obieg wody w zlewni. Jest to przyczyną zachwiania stabilności ekosystemów lądowych, szczególnie w obrębie zlewni obejmujących gleby luźne i piaszczyste.

Torfowiska pełnią dominującą rolę jako magazyny wielkiej ilości materii organicznej. Jest to ogromne bogactwo, które być może będzie wykorzystane do rekultywacji zdrenowanych gleb mineralnych.

Inną ważną funkcją, jaką pełnią torfowiska jest ich rola sanitarna. Torf jest znakomitym filtrem, który przeciwdziała skutkom stosowania chemicznych środków ochrony roślin, oczyszcza ścieki przemysłowe itp. Na licznych przykładach stwierdza się, że torfowiska są czynnikiem umożliwiającym utrzymanie czystych wód w ciekach i strumieniach. W przypadku gminy Kikół zagadnienie to jest szczególnie ważne,
gdyż stanowi ona obszar źródliskowy rzeki Lubianki będącej dopływem objętej ochroną Drwęcy.

Kompleksy łąkowo-bagienne stanowią również ostoję dla wielu gatunków zwierząt. Dotyczy to zwłaszcza licznej fauny wodnej, odgrywającej ważną funkcję w łańcuchu pokarmowym i stanowiącej pożywienie dla takich zwierząt jak ptaki i drobne ssaki. W intensywnie użytkowanym gospodarczo krajobrazie kompleksy te są bardzo ważnymi ostojami dla wielu zagrożonych gatunków zwierząt i ich biocenoz, w tym zwłaszcza ornitofauny.

W obrębie gminy wydzielono 7 głównych kompleksów łąkowo-bagiennych, mających kluczowe znaczenie dla funkcjonowania środowiska biotycznego. Tworzą one zarazem węzły systemu ekologicznego gminy Kikół oraz terenów otaczających. Ich lokalizację i zasięg przestrzenny przedstawia rycina 3 natomiast ogólną charakterystykę zawiera tabela

Tab. Gmina Kikół – kompleksy łąkowo-bagienne

Lp.	Nazwa kompleksu	Pow. w ha	Sposób użytkowania	Uwagi
1.	KŁB 1 Ciełuchowo	35	łąki, las, nieużytki wodne	Tereny zalesione tworzy głównie olcha
2.	KŁB Lubin	90	łąki, nieużytki wodne, las, grunty orne	W strukturze przestrzennej dominują łąki
3.	KŁB Moszczone	40	lasy, nieużytki wodne	Tereny zalesione tworzy głównie olcha
4.	KŁB Buchowo	50	lasy, nieużytki wodne	Tereny zalesione tworzy głównie olcha
5.	KŁB Trutowo	55	lasy, nieużytki wodne, łąki	W drzewostanie dominuje olcha. Przez kompleks przepływa rzeka Lubianka
6.	KŁB Jarczechowo	45	łąki, nieużytki wodne	Drzewostan tworzą pojedyncze grupy drzew
7.	KŁB Konotopie	30	lasy, nieużytki wodne, grunty orne	W użytkowaniu dominują lasy olchowe

Ogólną miarą zasobów środowiska biotycznego gminy jest wielkość powierzchni terenów biologicznie czynnych. Obejmują one fragmenty porośnięte trwałą szatą roślinną, bez względu na jej rodzaj oraz miejsce występowania.

Informacje na ten temat zawiera tabela:

Tab. .Zestawienie powierzchni biologicznie czynnych

Lp.	Rodzaj powierzchni	Pow. w ha	% pow. gminy	Główne funkcje przyrodnicze
1.	Lasy	217,0	2,2	Ochrona, składnik krajobrazu, siedlisko fauny
2.	Kompleksy łąkowo-bagienne	550,0	5,6	Regulacja i kształtowanie obiegu wody, siedlisko fauny
3.	Użytki zielone	498,0	5,1	Regulacja i kształtowanie obiegu wody, siedlisko fauny
4.	Sady	206,0	2,1	Wiatrochronna, glebochronna, krajobrazowa, czasowo siedlisko fauny
5.	Zadrzewienia przydrożne, śródpolne i przyzagrodowe	150,0	1,5	Składnik krajobrazu, wiatrochronna, glebochronna, siedlisko drobnej fauny
6.	Parki podworskie	63,0	0,6	Składnik krajobrazu, wiatrochronna, glebochronna, siedlisko drobnej fauny
7.	Miedze	15,0	0,2	Glebochronna, siedlisko drobnej fauny
Razem		1 699,0	17,3

Jak wynika z danych przedstawionych w tabeli udział terenów biologicznie czynnych w stosunku do ogólnej powierzchni gminy jest niski. Jest to konsekwencja uwarunkowań przyrodniczych oraz funkcji rolniczej. Silna antropogenizacja środowiska doprowadziła do głębokich przeobrażeń, których efektem była likwidacja naturalnych zespołów roślinnych. Spowodowało to ogromne zubożenie zasobów środowiska biotycznego i zachwianie równowagi ekologicznej. Dominującym elementem stały się agrocenozy pól, których funkcje ekologiczne mają jednak zakres ograniczony.

2.4.2.2. Stan i zagrożenia środowiska

• gleby

Rolniczy charakter gminy Kikół sprawia, że największe zagrożenia środowiska związane z gospodarką rolną, w tym zwłaszcza uprawa ziemi i produkcją roślinną. Można zatem przyjąć, że wspomniany obszar, obejmujący użytki rolne jest objęty licznymi procesami i zmianami o charakterze naturalnym i antropogenicznym, prowadzącymi do degradacji gleb. Do najważniejszych procesów i zmian można zaliczyć:

- erozję eoliczną,

- erozję wodną,

- zatruwanie gleb,

- zmiany struktury fizycznej gleb.

Erozja eoliczna występuje praktycznie na obszarze całej gminy. Ma ona jednak charakter okresowy, choć zdarza się, że jej natężenie jest niekiedy duże. Najbardziej narażone na erozję eoliczną są duże, płaskie przestrzenie gruntów ornych, pozbawione większych skupisk zadrzewień śródpolnych. W jej wyniku wywiewane są z wierzchniej warstwy profilu glebowego drobne cząstki organiczne i mineralne, stanowiące najbardziej wartościowe składniki. Najczęściej zjawisko erozji eolicznej występuje w okresie wiosennym, marzec-kwiecień, kiedy to gleba jest pozbawiona roślinności i często przesuszona w wierzchniej warstwie. Przy silnych wiatrach zjawisko erozji przebiega intensywnie.

• wody powierzchniowe i podziemne

Erozja wodna wiąże się z wypłukiwaniem poziomu orno-próchniczego. Prowadzi to do pogorszenia bio i fizyko – chemicznych właściwości gleby a w konsekwencji do jej degradacji. Gleby zmienione w ten sposób posiadają mniejszą żyzność i urodzajność, są znacznie trudniejsze w uprawie i gorzej plonują.

Szacunkowo można przyjąć, że zjawisko erozji wodnej o natężeniu słabym i umiarkowanym obejmuje około 25-30% gruntów ornych gminy.

Jednym z ważniejszych zagrożeń dla środowiska przyrodniczego gminy Kikół jest brak kompleksowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej. Rozproszona zabudowa wiejska, rozwinięta sieć wodociągowa, przy jednoczesnym braku kanalizacji powodują, że wszystkie praktycznie ścieki socjalno-bytowe są odprpwadzane do gruntu lub wód powierzchniowych. Istniejąca we wsi Kikół oczyszczalnia ścieków jest dopiero w rozruchu. Po uruchomieniu będzie obsługiwała przede wszystkim samą wieś Kikół i tylko częściowo inne obszary gminy. Podobnie jest z oczyszczalnią w Suminie, która jest obiektem lokalnym.

Biorąc pod uwagę zużycie wody można szacunkowo przyjąć, że aktualnie odprowadza się do gruntu i wód powierzchniowych około 350 m³ ścieków na dobę. Mimo, że są to głównie związki o niskiej uciążliwości, mogą jednak powodować koncentrację zanieczyszczeń bakteriologicznych i chemicznych.

Istniejące zagrożenia potwierdza stan czystości wód powierzchniowych. Według danych zawartych w Raporcie PIOŚ (1997), stan czystości głównych jezior na obszarze gminy Kikół przedstawia się następująco:

Jezioro Sumin - n.o.n.

Jezioro Kikolskie - n.o.n.

Jezioro Steklin - III klasa (jez. graniczy z gminą Czernikowo)

Jezioro Moszczonne - II klasa

Jezioro Konotopie - II klasa

Oczywiście na czystość tych zbiorników ma również duży wpływ rolnictwo i związane z nim omówione wcześniej zagrożenia jakie stwarza ono dla środowiska wodnego.

• szata roślinna

Niekorzystne zmiany w stosunkach wodnych, spowodowane melioracją terenów bagiennych, a także niedostateczny stopień dbałości o ochronę stanowią główne zagrożenie dla stosunkowo ubogiej szaty roślinnej gminy.

Przykładem może być zły stan parków podworskich, a także niekontrolowana wycinka drzew i krzewów wchodzących w skład kompleksów zieleni śródpolnej i przyzagrodowej.

2.4.2.3. Nieprawidłowości w gospodarowaniu zasobami przyrody

Gospodarcza działalność człowieka jaka prowadzona była od stuleci na obszarze gminy Kikół, doprowadziła do powstania wielu nieprawidłowości. Do najważniejszych z nich można zaliczyć:

• rolnicze wykorzystanie gleb najsłabszych, zaliczanych do V-VI klasy bonitacyjnej. Tworzą one agrocenozy mało odporne i wrażliwe na wszelkiego rodzaju zagrożenia związane z ich obecnym użytkowaniem,

• bardzo silne odlesienie obszaru gminy,

• brak prawidłowych rozwiązań w zakresie gospodarki wodno-ściekowej na obszarach położonych poza wsią Kikół

• głębokie i niekorzystne zmiany na wielu obszarach podmokłych, spowodowane ich melioracją,

• rolnicze wykorzystywanie terenów na których występują duże spadki przekraczające 10%

2.4.2.4. Bariery rozwoju

Istniejące uwarunkowania przyrodnicze oraz stan środowiska ujawniają pewne bariery i ograniczenia w zakresie możliwości pełnego wykorzystania jego zasobów. Do najważniejszych barier można zaliczyć:

• deficyt wody opadowej w okresie wegetacyjnym wynoszący 100-150 mm,

• stan czystości wód powierzchniowych, który można określić jako niezadawalający,

• duże spadki terenu występujące na obszarze objętym około 25-30% powierzchni gminy

• ubogi system ekologiczny gminy.

2.5. Uwarunkowania wynikające za stanu rolniczej przestrzeni produkcyjnej gminy Kikół

Rolnictwo to dział gospodarki, którego działalność gospodarcza oparta jest o naturalne warunki przyrodnicze, a głównie glebę i wodę oraz pozaprzyrodnicze kształtowanie przez człowieka wykorzystując jego potencjał intelektualny i materialny.

2.5.1. Zewnętrzne uwarunkowania rozwoju rolnictwa gminy Kikół

Gmina Kikół położona jest we wschodniej części województwa kujawsko-pomorskiego i północno-zachodniej części powiatu lipnowskiego, w rejonie rolniczym o zróżnicowanych warunkach. Region Pojezierza Dobrzyńskiego, charakteryzuje urozmaicona rzeźba terenu, zróżnicowana urodzajność gleb ale korzystne warunki klimatyczne dla wzrostu i rozwoju roślin uprawnych. Pomimo zróżnicowanych warunków przyrodniczych region jak i obszar gminy Kikół, cechuje wysoka produkcja rolna, zarówno o charakterze globalnym jak i towarowym.

Różnorodność asortymentowa pierwotnej produkcji rolnej, w większości nie znajduje zagospodarowania na terenie własnej gminy, ze względu na brak lub słabo rozwiniętego branżowo przetwórstwa rolno-spożywczego. Dobre powiązania komunikacji drogowej gminy z lokalnymi , ponadlokalnymi i regionalnymi obszarami powoduje ułatwienia transportowe w zbyciu pierwotnej produkcji rolnej.

Dotyczy to głównie takich surowców jak:

• mleka – którego skupem i zagospodarowaniem zajmuje się Przedsiębiorstwo Produkcyjno – Handlowo - Usługowe Spółka z o.o. „Agromlecz” w Lipnie,

• zbóż – skup prowadzi Spółka z o.o. „Jantur” we wsi Kikół,

• żywiec wieprzowy i wołowy – skupem zajmuje się osoba prywatna,a ubojem i przerobem Zakłady Mięsne w Toruniu i Brodnicy,

• buraki cukrowe – skupem i przerobem zajmuje się Cukrownia „Sugar Pol” w Ostrowitem gmina Brzuze,

• rzepak – skup prowadzą Kujawskie Zakłady Przemysłu Tłuszczowego w Kruszwicy.

2.5.2. Wewnętrzne uwarunkowania rozwoju

Rolnictwo, jako jeden z działów gospodarki, pełni ważną rolę w rozwoju społeczno-gospodarczym gminy Kikół. Świadczą o tym struktura użytkowania ziemi, duże zasoby siły roboczej, dobre powiązania komunikacyjne.

Do głównych czynników warunkujących rozwój gminy należą:

2.5.2.1. Czynniki przyrodnicze

2.5.2.1.1. Ziemia, jako siedlisko wzrostu i rozwoju roślin uprawnych

Do grupy czynników przyrodniczych warunkujących rozwój produkcji roślinnej należą:

• gleba jako główne siedlisko wzrostu i rozwoju roślin uprawnych. Warunki glebowe

pod względem urodzajności na obszarze gminy, odznaczają się dużym zróżnicowaniem. Wg klasyfikacji bonitacyjnej gleb w gminie 87,8% gruntów rolnych zaliczanych jest do klasy II – IVb, w tym 32,7% do klas II – IIIb. W rozmieszczeniu przestrzennym koncentrują się głównie w północno - zachodniej i południowo-wschodniej części gminy, a głównie w sołectwach: Zajeziorze, Dąbrówka, Hornówek, Trutowo, Walentowo, Wola, Sumin, Wolęcin, Janowo.

W rolniczej przydatności tworzą kompleksy pszenne dobre i żytnie bardzo dobre.

Charakteryzują się średnią urodzajnością i zasobnością w składniki pokarmowe dla roślin uprawnych. Zasilane zewnętrznie nawozami organicznymi i mineralnymi, stanowią dobre siedlisko dla wielu gatunków roślin uprawnych o dużych wymaganiach.

Przestrzenne rozmieszczenie gruntów rolnych klas II – IVb w sołectwach gminy przedstawia Ryc. nr 2.

• agroklimat kształtowany jest przez wiele czynników, z których najważniejsze to temperatura, opady atmosferyczne i okres wegetacji roślin uprawnych.

Obszar gminy położony jest w dzielnicy klimatycznej mazurskiej, gdzie warunki klimatyczne dla wzrostu i rozwoju roślin uprawnych są korzystne.

Okres wegetacji roślin trwa od 200 do 210 dni, rozpoczyna się od I dekady kwietnia i trwa do III dekady października.

Średnia roczna suma opadów atmosferycznych kształtuje się na poziomie 550 – 570 mm, z tego na okres wegetacji roślin przypada około 350 do 370 mm. dla rolnictwa, a głównie dla produkcji roślinnej jest to okres najważniejszy, gdyż w nim odbywa się cykl wzrostu i rozwoju roślin.

• rzeźba terenu, obszar gminy Kikół położony jest na falistej wysoczyźnie morenowej Pojezierza Dobrzyńskiego, której krajobraz tworzą niewysokie pagórki kontrastujące z rynnowymi obniżeniami terenowymi. Przez środkowo-zachodnią i północną część gminy przebiega malowniczo wtopiona w krajobraz, kręta i rozgałęziona rynna polodowcowa z wąskimi i długimi jeziorami. Osobliwością krajobrazu są formy polodowcowe zwane „Drumlinami Zbójeńskimi”. Koncentrują się one w północno-wschodniej części gminy.

W krajobrazie wyróżniają się w postaci równoległych wałów bochenkowych, oddzielonych od siebie wąskimi obniżeniami terenu. Regularne zarysy i równolegle przebiegające linie grzbietowe nadają spokojny rytm krajobrazu.

Dla rolnictwa urozmaicona orografia terenu, stanowi poważne utrudnienia w pracach agrotechnicznych oraz sprzyja niekorzystnemu zjawisku jakim jest erozja wodna i wietrzna gleb.

Malowniczy krajobraz obszaru gminy tworzy duże możliwości do rozwoju innych funkcji np. turystyki, agroturyzmu.

2.5.2.2. Czynniki pozaprzyrodnicze

2.5.2.2.1. Struktura agrarna, rozumiana jako forma własności

W strukturze władania ziemi dominującą formą władania jest własność prywatna. W jej posiadaniu znajduje się 86,7% powierzchni gminy. Na tym areale rolniczą działalność produkcyjną prowadzą 943 indywidualne gospodarstwa rolne. Charakteryzuje je zróżnicowana struktura obszarowa. Średnia wielkość gospodarstwa indywidualnego w gminie Kikół wynosi 9,02 ha powierzchni ogólnej i 8,34 ha użytków rolnych.

W strukturze obszarowej indywidualnych gospodarstw dominują gospodarstwa średnie tj. od 5 do 10 ha. W ogólnej liczbie gospodarstw gminy stanowią one 42,7% (403 szt.). Gospodarstwa obszarowo powyżej 10 ha, stanowią 31,8% (300 gospodarstw), a przestrzennie koncentrują się w sołectwach: Grodzeń, Janowo, Kołat Rybniki, Sumin, Trutowo.

2.5.2.3. Czynniki intensyfikujące produkcję rolną

2.5.2.3.1. Mechanizacja rolnictwa

Miernikiem mechanizacji rolnictwa jest liczba ciągników przypadająca na jednostkę powierzchni użytków rolnych gminy. Indywidualne gospodarstwa rolne gminy dysponują 697 ciągnikami, co w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych daje wskaźnik 8,3 ciągnika. W sołectwach gminy jest on wysoce zróżnicowany. Najwyższym wskaźnikiem umaszynowienia odznaczają się sołectwa: Janowo, Kikół, Wolęcin.

Oprócz ciągników indywidualne gospodarstwa rolne odznaczają się dobrym wyposażeniem w samobieżne maszyny do zbioru roślin uprawnych np. na kombajn zbożowy przypada 135 ha powierzchni upraw roślin zbożowych. Dobre umaszynowienie rolnictwa w gminie jest jednym z czynników gwarantujących terminowe i prawidłowe wykonanie zabiegów agrotechnicznych oraz terminowy zbiór pierwotnej produkcji rolnej.

2.5.2.3.2. Melioracje

Czynnikiem warunkującym wzrost i rozwój roślin uprawnych, jest regulacja stosunków wodnych w glebie. Na obszarze gminy techniczne zabiegi melioracyjne i drenowanie, wykonano głównie w północno-zachodniej i południowo-wschodniej części gminy, a szczególnie w sołectwach: Sumin, Wola, Walentowo, Hornówek, trutowo, Dąbrówka, Kołat Rybnicki, Grodzeń, Janowo, Wolęcin, Kikół.

Na obszarze gminy Kikół zaspokojenie potrzeb melioracyjnych na gruntach rolnych wynosi 65%.

2.5.2.3.3. Nawożenie

Jest jednym z czynników intensyfikujących produkcję roślinną. W gminie wysokość nawożenia mineralnego kształtuje się na średnim poziomie, które kształtuje się na poziomie 100-110 kg NPK/ha użytków rolnych. Natomiast nawożenie organiczne (obornik), obliczone na podstawie struktury gatunkowej i pogłowia zwierząt inwentarskich na poziomie około 280dt/ha gruntów ornych. Obornik w oparciu o zmianowanie czyli następstwo roślin po sobie stosuje się na to samo pole co 4 lata.

Przedstawione ważniejsze czynniki warunkujące rozwój rolnictwa na obszarze gminy Kikół, pozwoliły na wyodrębnienie obszarów:

1. najkorzystniejszych warunkach do rozwoju rolnictwa. Charakteryzuje go wysoki udział użytków rolnych o wysokiej wartości produkcyjnej, korzystna struktura obszarowa gospodarstw rolnych, dobry wskaźnik umaszynowienia indywidualnych gospodarstw. Obszar ten obejmuje zachodnią, północną i wschodnią część gminy.

2. zróżnicowanych warunkach przyrodniczych i pozaprzyrodniczych, wymagających przekształceń i nadania nowych impulsów rozwoju. Charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w rzeźbie terenu, zasobami przyrodniczo-krajobrazowymi.

2.5.3. Bariery rozwoju rolnictwa

Na obszarze gminy Kikół oprócz uwarunkowań sprzyjających rozwojowi rolnictwa, wyodrębniono czynniki zagrażające bądź spowalniające dalszy jego rozwój. Do ważniejszych należą:

2.5.3.1. Duże zasoby siły roboczej

Na obszarach wiejskich gminy zamieszkuje 7 348 osób co stanowi 100% ogółu ludności gminy.

W strukturze wiekowej ludności wiejskiej, ludność wieku produkcyjnego stanowi 55,2% (4057 osób) co w przeliczeniu na 100 ha użytków rolnych daje 51,6 osób.

Wysoki wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie wynika głównie ze słabo rozwiniętych usług i obsługi świadczonej na rzecz rolnictwa oraz innych działów gospodarki. Wysoki wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie jest poważnym problemem bezrobocia w tym zakresie ukrytego.

Złagodzenie zatrudnienia w rolnictwie, wymaga przemian w kierunkach produkcji, przedsiębiorczości lokalnej oraz tworzenia nowych miejsc pracy w działach pozaprodukcyjnych np. turystyce agroturyźmie, drobnej wytwórczości, przechowalnictwie, przetwórstwie rolno-spożywczym itp.

2.5.3.2. Zbyt mała aktywność i przedsiębiorczość ludności wiejskiej

Słaba przedsiębiorczość ludności wiejskiej gminy wynika z niskiego poziomu wykształcenia, braku środków finansowych na modernizację i unowocześnianie gospodarstw indywidualnych, braku nowoczesnej infrastruktury rynku rolnego oraz braku odwagi podejmowania ryzyka w działalności na własny rachunek. Mały stopień przedsiębiorczości nie tylko przyczynia się do zaspokojenia aspiracji osób je podejmujących, ale do ogólnego postępu rozwoju lokalnego.

Dotychczasowe obserwacje skłaniają do umiarkowanego optymizmu co do aktywności ludności wiejskiej na rzecz lokalnego rozwoju.

Panuje dość powszechne przekonanie, że losy gminy, a szczególnie ludności wiejskiej, zależą od bliżej nieokreślonych władz centralnych, a nie od mieszkańców wsi, co stanowi dość istotną barierę rozwoju.

W dobie gospodarki rynkowej podstawą rozwoju lokalnego jest przedsiębiorczość ludności rolniczej, wymagająca podniesienia kwalifikacji zawodowych, doradztwa rolniczego, przestawienie sposobu myślenia z poziomu producenta na poziom przedsiębiorcy, kreowania liderów wspomagających wiejskie inicjatywy, które przeciwstawia się bierności, jaka ogarnęła społeczność wiejską.

2.5.3.3. Słabo rozwinięta produkcja

W produkcji rolnej gminy obserwuje się tradycyjność w uprawach polowych i chowie zwierząt inwentarskich. Brak ukierunkowania na specjalizację produkcji rolnej powoduje brak infrastruktury rynku rolnego, brak przetwórstwa rolno-spożywczego, chłodniczego oraz położenie gminy w stosunku do dużych aglomeracji miejskich, jako bezpośredniego rynku zbytu pierwotnej produkcji rolnej

Poważną barierę w specjalizacji produkcji rolnej jest słaba kondycja ekonomiczna rolników, spowodowana niską opłacalnością produkcji pierwotnej przy wysokich kosztach jej produkcji.

2.6. Uwarunkowania wynikające z dotychczasowego uzbrojenia terenu gminy Kikół

2.6.1. Wstęp

Infrastruktura techniczna jest tą niezbędną tkanką, która wypełnia przestrzeń, wiąże osiedla, wsie, miejsca pracy umożliwiając prawidłową działalność wszystkich dziedzin gospodarki. Stanowi ona element trwałego zagospodarowania, czynnik przyciągający kapitał i nowe inwestycje na teren gminy oraz wyznacza poziom i standard życia ludności. Poziom rozwoju infrastruktury mierzony różnymi wskaźnikami, jest jednym z najważniejszych wyznaczników poziomu rozwoju kraju, województwa, gminy.

Brak podstawowych elementów infrastruktury technicznej może zniechęcać do podejmowania działalności gospodarczej na danym terenie. Rozbudowa infrastruktury lokalnej ma dwojaki cel: zmniejszenie kosztów, jakie ponosi inwestor lokalizujący swą działalność na danym terenie, poprawę warunków życia, co może stać się ważnym czynnikiem przyciągającym nowe inwestycje.

2.6.2. Uwarunkowania zewnętrzne

Istotne znaczenie dla rozwoju gminy ma współpraca i rozwiązywanie problemów wykraczających poza lokalne możliwości wspólnie z gminami sąsiednimi:

• Podstawowym źródłem zasilania w energię elektryczną obszaru gminy Kikół jest stacja 110/15 kV w Lipnie.

• Istnieje możliwość rezerwowego zasilania poszczególnych linii magistralnych z sąsiednich stacji 110/15 kV w Kawęczynie, Rypinie i Golubiu Dobrzyniu.

Przez obszar gminy przebiegają następujące linie elektroenergetyczne wysokiego napięcia:

• linia 220 kV Włocławek Azoty – Olsztyn

• linia 110 kV Włocławek – Kawęczyn

• linia 110 kV Lipno – Golub Dobrzyń

• linia 110 kV Lipno – Rypin

Dla linii 110 kV i 220kV wynikają konsekwencje przestrzenne w postaci zajęcia terenu szerokości odpowiednio 80 m i 100 m, w których nie zaleca się stawiać budynków mieszkalnych.

Wymagana strefa ochronna dla linii napowietrznych ze względu na dopuszczalne natężenie pola elektrycznego do 1 kV/m od przewodu do dachy, tarasu, okna budynków wynosi dla linii 110 kV – 16 m.

• Zgodnie z „Analizą efektywności gazyfikacji” byłego województwa włocławskiego opracowaną przez Biuro Studiów i Projektów Gazyfikacji „Gazoprojekt” Wrocław 1996 r. istnieje możliwość gazyfikacji gminy Kikół od istniejącego gazociągu wysokoprężnego DN 500 Płock-Włocławek. Aby można było to zrealizować należy wybudować gazociąg regionalny wysokoprężny DN 200 relacji Nasiegniewo-Lipno.

2.6.3. Uwarunkowania wewnętrzne

2.6.3.1. Gospodarka wodno - ściekowa

Gmina Kikół zwodociągowana jest w ca 90%.

Długość sieci wodociągowej w przeliczeniu na 1 km² powierzchni gminy w 1990 r wynosiła 0,12 km, podczas gdy średnia województwa kujawsko-pomorskiego 0,32. Obecnie nasycenie to wynosi 1,42 km, a średnia wojewódzka 0,96.

Analizując podłączenia wodociągowe na 1000 mieszkańców wskaźnik dla gminy w 1990 r. wynosił 35,77, średnia gmin województwa 64,57, natomiast obecnie wskaźnik ten dla gminy wynosi 136 oraz 97 dla województwa.

Wskaźnik nasycenia gminy siecią wodociągową od 1990 r. wzrósł prawie 12 krotnie i obecnie przewyższa średnią wojewódzką. Ilość podłączeń wodociągowych na 1000 mieszkańców również od 1990 r. wzrosła prawie 4-krotnie, wskaźnik ten jest wyższy niż średni dla województwa.

Pomiędzy wysokim stopniem zwodociągowania gminy, a w niewielkim stopniu rozwiązaną gospodarką ściekową istnieje duża dysproporcja.

W miejscowości Kikół wybudowana została mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości 300 m³/d i tam funkcjonuje 6,6 km sieci kanalizacyjnej prowadzącej do budynków mieszkalnych i zbiorowego zamieszkania.

2.6.3.2. Gospodarka cieplna

Zaopatrzenie gminy w ciepło oparte jest na indywidualnych źródłach ciepła, kotłowniach zakładowych oraz osiedlowych. Urządzenia te emitują do atmosfery SO₂, No₂, CO w ilościach, które dla pojedynczego pieca czy kuchni wydają się znikomo małe, ale są bardzo uciążliwe ze względu na bezpośredniość oddziaływania.

Urządzenia grzewcze należy modernizować poprzez zainstalowanie paliw o niskim stopniu emisji zanieczyszczeń.

2.6.3.3. Telekomunikacja

W gminie wg danych na koniec 1999 r. zarejestrowanych było 928 abonentów telefonii przewodowej, co stanowi 126 abonentów na 1000 mieszkańców (średnia dla województwa kujawsko-pomorskiego – 127), obecnie ilość abonentów wynosi 1170.

Sołectwa niestelefonizowane to: Hornówek i Walentowo (po 1 telefonie).

Średni stopień stelefonizowania gminy jest nieznacznie niższy od średniego wskaźnika dla gmin wiejskich województwa kujawsko-pomorskiego, w celu zapewnienia 100% zaspokojenia potrzeb gminy w tym zakresie należałoby realizować dalszą rozbudowę sieci telefonicznej.

2.6.3.4. Zaopatrzenie w gaz

Zgodnie z „Analizą efektywności gazyfikacji” byłego województwa włocławskiego istnieje możliwość zgazyfikowania gminy. Źródłem zasilania będzie projektowany gazociąg wysokiego ciśnienia DN 200 relacji Nasiegniewo-Lipno, jako odgałęzienie od gazociągu wysokiego ciśnienia DN 500 Płock-Włocławek.

Aby gazyfikacja gminy była możliwa należy:

• wybudować gazociąg DN 200 Nasiegniewo-Lipno

• wybudować stację redukcyjno-pomiarową I^o dla gminy Kikół

• wybudować sieć gazociągów rozdzielczych średniego ciśnienia na terenie gminy.

2.6.3.5. Gospodarka odpadami

Istniejące gminne wysypisko odpadów komunalnych w miejscowości Grodzeń na koniec 1998 r. wypełnione było w 21,7%. Zakładając, że średnioroczny przychód odpadów na wysypisko będzie zbliżony do lat poprzednich, wysypisko obecnie zabezpieczy potrzeby gminy w tym zakresie na około 40 lat.

Należy dążyć do uporządkowania gospodarki odpadami poprzez zorganizowany wywóz śmieci z terenów wiejskich. W ok. 90% gospodarstw rolnych śmieci zagospodarowywane są we własnym zakresie lub składowane na wysypiskach „dzikich”.

2.6.3.6. Gospodarka energetyczna

Sieć zasilająca magistralna i terenowa na terenie gminy jest wystarczająca i nie przewiduje się jej rozbudowy. Istniejąca sieć rozdzielcza zasilająca stacje transformatorowe 15/0,4 kV na terenie gminy wykonana jako odgałęzienia od linii terenowych jest wystarczająca dla potrzeb zasilania energią elektryczną odbiorców.

Możliwa jest rozbudowa i modernizacja sieci rozdzielczej 15 kV związana z rozwojem gminy, w tym budowa odpowiedniej ilości stacji transformatorowych 15/0,4 kV, głównie napowietrznych.

2.6.4. W n i o s k i

• Uwarunkowania inspirujące rozwój

• 90% zwodociągowania gminy

• istniejąca mechaniczno-biologiczna oczyszczalnia ścieków w miejscowości gminnej (z punktem zlewnym)

• możliwość gazyfikacji gminy (odległa)

• istniejące gminne wysypisko odpadów komunalnych wypełnione w 21,7%

• Uwarunkowania ograniczające rozwój

• brak rozwoju sieci taboru asenizacyjnego

• znikoma realizacja indywidualnych systemów oczyszczania (oczyszczanie przyzagrodowe – 1 sztuka)

• brak rozwiązanej gospodarki ściekowej dla innych miejscowości o zwartej zabudowie

• brak zorganizowanego wywozu odpadów stałych z terenów wiejskich na gminne wysypisko

• brak opracowania dotyczącego ustanowienia stref ochronnych gminnych ujęć wody

• bardzo odległa możliwość gazyfikacji gminy

2.7. Uwarunkowania wynikające ze stanu i funkcjonowania układu komunikacyjnego gminy Kikół

Teren gminy Kikół łączy się z zewnętrznym układem komunikacji regionu za pomocą sieci dróg krajowych, wojewódzkich, powiatowych oraz kolei normalnotorowej.

Klasyfikacji dróg występujących na terenie gminy dokonano w oparciu o nowe ustawodawstwo, które obowiązuje od 01.01.1999r.

Są to akty prawne:

• Ustawa z dnia 24 lipca 1998r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – w związku z reformą ustrojową państwa (Dz. U. Nr 106 z dnia 17 sierpnia 1998r., poz. 668);

• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998r. w sprawie ustalenia wykazu dróg krajowych i wojewódzkich (Dz. U. Nr 160 z dnia 28 grudnia 1998r., poz. 1071)

• Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 2 marca 1999 roku w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać drogi i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 43 z dnia 14 maja 1999r. poz. 430);

• Obwieszczenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia 26 czerwca 2000r. Dz. U. Nr 71 z dnia 29 sierpnia 2000r. poz. 838 – załącznik do ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych

Przez południowo – zachodni kraniec gminy przebiega fragment linii kolejowej Toruń – Sierpc, znaczenie jej dla układu komunikacyjnego gminy Kikół jest jednak marginalne.

2.7.1. Uwarunkowania zewnętrzne

2.7.1.1. Komunikacja drogowa

Na terenie gminy Kikół występują drogi zaliczane do kategorii dróg krajowych, wojewódzkie i powiatowe.

2.7.1.1.1. Drogi krajowe

Do dróg krajowych zalicza się – oprócz autostrad i dróg ekspresowych, dróg międzynarodowych i obronnych – drogi stanowiące połączenie zapewniające spójność sieci dróg krajowych.

Na terenie gminy Kikół zaznacza swój przebieg trasa jednej drogi krajowej. Jest to droga:

Nr 10 – Granica państwa – Lubieszyn - Szczecin – Stargard Szczeciński – Wałcz – Piła – Pawłówek – Białe Błota – Wypaleniska - Przyłubie – Toruń – Lipno – Sierpc – Drobin – Płońsk.

Droga krajowa posiada nawierzchnię twardą (asfaltobeton).

Dane odnośnie natężenia ruchu na drodze krajowej zamieszczono w tabeli łącznie z obecną drogą wojewódzką w tekście poniżej.

Administracyjnie drogą krajową na terenie gminy Kikół zarządza Generalna Dyrekcja Dróg Publicznych, Oddział Północny, Biuro w Bydgoszczy, Rejon Dróg Krajowych w Toruniu, ul. Polna 113.

2.7.1.1.2. Drogi wojewódzkie

Do dróg wojewódzkich zalicza się drogi stanowiące połączenia między miastami, mające znaczenie dla województwa i drogi o znaczeniu obronnym. Na terenie gminy Kikół zaznacza swój przebieg trasa jednej drogi wojewódzkiej. Jest to droga:

Nr 555 Golub Dobrzyń – Zbójno - Kikół

Droga wojewódzka posiada nawierzchnię twardą (asfaltobeton).

Wg opracowania „RUCH DROGOWY – 1995 wyd. „Transprojekt” Warszawa – średni dobowy ruch pojazdów samochodowych, charakter ruchu oraz wskaźnik wzrostu w stosunku do roku 1990 przedstawiał się następująco:

Lp.	Nr drogi przebieg	Średni dobowy ruch pojazdów samochodowych w 1995r. (szt.)	Charakter ruchu	Wskaźnik wzrostu w stosunku do 1990 r.	Uwagi
1	2	3	4	5	6
1	10 Toruń– Lipno odc. od Torunia do Kikoła odc. od Kikoła do Lipna	4900 5600	gospodarczy gospodarczy	1,4 ? 1,8 1,0 ? 1,4	droga krajowa
2	555 Golub Dobrzyń – Kikół	750	gospodarczy	1,4 ? 1,8	droga wojewódzka

Dane zamieszczone w powyższej tabeli odnoszą się do pomiarów natężenia ruchu pojazdów na drogach krajowych, wykonywanych dotychczas cyklicznie co 5 lat.

Administracyjnie drogą wojewódzką na terenie gminy Kikół zarządza Zarząd Dróg Wojewódzkich w Bydgoszczy, Rejon Dróg Wojewódzkich w Toruniu.

2.7.1.1.3. Drogi powiatowe

Do dróg powiatowych zalicza się drogi stanowiące połączenia miast będących siedzibami powiatów z siedzibami gmin i siedzib gmin miedzy sobą.

Aktualnie – z uwagi na stopniowe wprowadzanie w życie ustaw określających kompetencje organów administracji publicznej – trwają prace ustalające podział wcześniejszych dróg wojewódzkich na powiatowe i gminne. Ostateczny wykaz dróg powiatowych z podaniem numeracji, nazewnictwa, przebiegu i długości zostanie przyjęty i uchwalony przez radę powiatu po zasięgnięciu opinii poszczególnych rad gmin.

Do czasu podjęcia przez rady odpowiednich uchwał przyjęto, że dotychczasowe drogi wojewódzkie są drogami powiatowymi, z czasem wprowadzone zostaną odpowiednie korekty.

Na terenie gminy Kikół są to drogi:

Nr 466632 Zbójno – Chrostkowo – (gr. woj.) Blinno

Nr 46640 Kijaszkowo – Dąbrówka

Nr 46641 Świętosław – Mazowsze – Wola

Nr 46642 Dąbrówka - Wola

Nr 46644 Sikórz – Kikół

Nr 46645 Wildno – Lipno

Nr 46646 Kikół Makowiec

Nr 46650 Wola – Osówka

Nr 46651 Sumin – Jankowo - Lipno

Administracyjnie drogami powiatowymi na terenie gminy Kikół zarządza Zarząd Dróg Powiatowych w Lipnie, ul. Wojska Polskiego 8.

Drogi powiatowe na terenie gminy Kikół– wg informacji uzyskanych od zarządcy posiadają nawierzchnie twarde na długości 36,915 km oraz nawierzchnię gruntową na długości 1,409 km.

Brak danych odnośnie natężenia ruchu na drogach powiatowych.

Graficznym odzwierciedleniem sieci komunikacji drogowej na terenie gminy Kikół – w zakresie powiązań zewnętrznych jest załączony ideogram „Gmina Kikół na tle układu komunikacji drogowej województwa kujawsko – pomorskiego”.

2.7.1.2. Kolej normalnotorowa

Na południowo – zachodnim skraju gminy Kikół zaznacza swój przebieg linia kolejowa niezelektryfikowana drugorzędna o znaczeniu wojewódzkim relacji Toruń – Sierpc. Na obszarze gminy Kikół na linii brak przystanków, znaczenie jest dla układu komunikacyjnego oraz obsługi terenu jest więc marginalne. Na linii tej odbywają się jedynie sporadycznie przewozy towarowe, bowiem ruch pasażerski z uwagi na brak rentowności został niedawno zawieszony.

2.7.2. Uwarunkowania wewnętrzne

2.7.2.1. Komunikacja kołowa

Wewnętrzny układ komunikacyjny gminy Kikół – oprócz opisanych już dróg kołowych i kolei składa się z sieci dróg gminnych oraz dróg o funkcji porównywalnej z drogami gminnymi.

2.7.2.1.1. Drogi gminne

Do dróg gminnych zalicza się drogi o znaczeniu lokalnym nie zaliczone do innych kategorii, stanowiące uzupełniającą sieć dróg służących miejscowym potrzebom z wyłączeniem dróg wewnętrznych.

Wykaz dróg gminnych załączono w formie tabeli (tab. Nr 1). Podano dane dotyczące nazewnictwa dróg, ich długości oraz rodzaju nawierzchni. Jest to materiał otrzymany z Urzędu Gminy w Kikole.

Tabela Nr - Wykaz dróg gminnych

Lp.	Nr drogi	Przebieg drogi	Całkowita długość drogi	Uwagi
1	2	3	4	5
	01	Hornówek – Trutowo	2,085	utwardzona
	02	Liciszewy – Trutowo	1,030	gruntowa
	03	Trutowo – Wymyślin	2,218	gruntowa
	04	Wymyślin – Lubin	4,432	2,225 – bitumiczna 2,1777 – żużlowa
	05	Moszczonne – Jeżewiec – Lubin	2,436	żużlowa
	06	Moszczonne – Zajeziorze – Ciepień	2,560	0,674-gruntowa 1,886-bitumiczna
	07	Zajeziorze – Sikórz	1,573	gruntowa
	08	Moszczonne – Sikorki – Sikórz	1,653	1,350-żużel 0,303-gruntowa
	09	Moszczonne – Kołatek – Ciełuchowo	4,095	żużlowa
	10	Moszczonne – Rybniki – Ciełuchowo	3,146	1,200-bitumiczna 1,946-żużel
	11	Kołatek – Rumunki – Ciełuchowo	1,187	gruntowa
	12	Ciełuchowo – Gołuchowo – Janiszewo	2,785	żużel
	13	Dr. woj. Nr 555 – Korzyczewo – Ciełuchowo	2,652	gruntowa
	14	Korzyczewo – Kikół Wieś	1,131	żużlowa
	15	Wola – Lubin dr. woj. 555	4,203	1,172-bitumiczna 3,031-żużel
	16	Lubin – droga kraj. Nr 10	2,028	gruntowa
	17	Lubin-Bielica-dr. kraj. Nr 10	0,878	żużlowa
	18	Kikół – Wolęcin – Chlebowo	5,652	3,946-bitumiczna 1,706-żużel
	19	Kikół – Buchowo – Jastrzębie	2,760	żużel
	20	Konotopie – dr. kraj. Nr 10	1,247	0,754 – betonowa 0,493 – gruntowa
	21	Kikół – Konotopie – Trzebiegoszcz	3,510	1,800- bitumiczna 1,710 żużel+grunt.
	22	Kikół Wieś – Jarczechowo – Jankowo	2,088	1,100-bitumiczna 0,980-żużel
	23	Sumin-Sumin	1,248	bitumiczna
	24	Kiełpiny – Sumin	1,000	gruntowa
	25	Makowiska – Sumin	1,153	żużel
	26	Dr. kraj. Nr 10 – Sumin	2,942	żużel
	27	Wola – dr. kraj. Nr 10	0,602	brukowcowa
	28	Niedźwiedź – Wola	2,016	żużel
	29	Hornówek – Niedźwiedź-Walentowo	3,510	2,116-bitumiczna 1,394 –żużel
	30	Steklin – Niedźwiedź	1,133	żużel
	31	Steklin – Hornówek	1,289	gruntowa
Razem			74,242

Niezależnie od dróg wymienionych w tabeli Nr 1 – uznanych jako drogi gminne – występują drogi o funkcji porównywalnej z drogami gminnymi, drogi wewnętrzne oraz dojazdy. Powstawały one wraz z rozwojem zabudowy mieszkaniowej oraz rozwojem infrastruktury wsi. Zaliczenie tych dróg do kategorii dróg gminnych powinno nastąpić w drodze uchwały rady gminy po zasięgnięciu opinii właściwej rady powiatu.

Drogi gminne w przeważającej części posiadają nawierzchnię gruntową lub umocnioną żużlem. Nawierzchnia utwardzona (bitumiczna lub tłuczniowa) występuje na nielicznych fragmentach systemu dróg gminnych. Należy dążyć – w miarę wygospodarowywanych środków – do budowy nawierzchni ulepszonej oraz twardej na całej sieci dróg gminnych.

2.7.1.1.2. Ścieżki rowerowe

Na terenie gminy Kikół nie występują samodzielne ścieżki przeznaczone dla ruchu rowerowego. Ruch rowerowy odbywa się po drogach publicznych na ogólnie przyjętych zasadach ruchu określonych w Kodeksie Drogowym.

2.7.2.2. Elementy zaplecza technicznego motoryzacji

2.7.2.2.1. Stacje paliw

Na terenie gminy Kikół funkcjonują trzy Stacje Paliw świadczące sprzedaż typowego asortymentu paliw płynnych.

Stacją o wysokim standardzie jest obiekt zlokalizowany przy drodze krajowej Nr 10 w miejscowości Kikół Wieś. Jest to Stacja wyposażona w obiekt gastronomiczny, sanitariaty, parkingi dla samochodów ciężarowych oraz osobowych; należy do Rafinerii Gdańskiej. Pozostałe dwie Stacje zlokalizowane są w miejscowości Lubin przy drodze wojewódzkiej, właścicielami Stacji są osoby fizyczne.

2.7.2.2.2. Stacje obsługi pojazdów

Na terenie gminy Kikół funkcjonują pojedyncze warsztaty napraw samochodów świadczące usługi w zakresie napraw silników, blacharstwa i lakiernictwa samochodowego. Występuje zróżnicowanie wyposażenia zakładów w sprzęt techniczny. Stacje świadczące usługi w zakresie diagnostyki pojazdów zlokalizowane są w Lipnie.

2.7.2.2.3. Zespoły parkingowe

Zespoły parkingowe umożliwiające parkowanie większej liczby pojazdów zlokalizowane są głównie w Kikole przed obiektami turystycznymi, handlowymi i użyteczności publicznej. Jako przykład można wymienić parkingi:

• przy Urzędzie Gminy

• przy cmentarzu

• przy Zespole Opieki Społecznej

W miejscowości Kikół Wieś zlokalizowano parking przy drodze krajowej Nr 10 położony malowniczo nad jeziorem Kikolskim.

2.7.2.2.4. Garaże

Brak szczegółowych danych odnośnie ilości garaży na terenie gminy. Oprócz pojedynczych obiektów zlokalizowanych na działkach przez osoby prywatne występują sporadycznie garaże zgrupowane w zespoły. Przykładem może być zespół garaży (10 szt.) zlokalizowany na terenie wsi Kikół Wieś.

2.7.3. Komunikacja zbiorowa

Środkiem komunikacji zbiorowej na terenie gminy Kikół jest komunikacja autobusowa, zorganizowana przez Państwową Komunikację Samochodową. Linie autobusowe obsługujące teren gminy zbiegają się we wsi gminnej Kikół, gdzie zlokalizowane są przystanki autobusowe oraz obiekt dworcowy.

Brak szczegółowych danych odnośnie kursów oraz długości tras komunikacji autobusowej – PKS na terenie gminy.

Należy zakładać, że w okresie perspektywicznym ranga komunikacji autobusowej nie ulegnie zmianie.

2.7.3.1. Transport towarowy

Na terenie gminy transport towarów odbywa się wyłącznie przy użyciu pojazdów samochodowych.

Transport towarowy po drogach kołowych odbywa się głównie przy użyciu prywatnego sprzętu przewozowego. Występują przewoźnicy świadczący usługi transportowe, posiadający zakłady wyposażone w zróżnicowany pod względem tonażu tabor samochodowy.

Rodzaj przewozów towarowych to głownie płody rolne, materiały budowlane, wyroby oraz środki służące do produkcji rolno – towarowej.

2.7.3.2. Komunikacja zbiorowa

Środkiem komunikacji zbiorowej na terenie gminy Kikół jest komunikacja autobusowa, zorganizowana przez Państwową Komunikację Samochodową. Linie autobusowe obsługujące teren gminy zbiegają się we wsi gminnej Kikół, gdzie zlokalizowane są przystanki autobusowe oraz obiekt dworcowy.

Brak szczegółowych danych odnośnie kursów oraz długości tras komunikacji autobusowej – PKS na terenie gminy.

Należy zakładać, że w okresie perspektywicznym ranga komunikacji autobusowej nie ulegnie zmianie.

2.7.4. Projektowane elementy systemu

Przez teren gminy Kikół przebiega jeden z wariantów drogi ekspresowej S-10 - Granica państwa – Lubieszyn - Szczecin – Stargard Szczeciński – Wałcz – Piła – Pawłówek – Białe Błota – Wypaleniska - Przyłubie – Toruń – Lipno – Sierpc – Drobin – Płońsk.

Trasa drogi ekspresowej w rozpatrywanym wariancie (I) na terenie gminy Kikół pokrywa się z przebiegiem drogi krajowej Nr 10. Przystosowanie tej drogi do parametrów drogi ekspresowej polega na planowanej budowie drugiej jezdni, poprawie stanu technicznego i korekcie szerokości pasa drogowego.

2.7.5. Uwarunkowania inspirujące, bądź ograniczające rozwój

Analizując układ komunikacyjny gminy Kikół można stwierdzić, że gmina jest dobrze skomunikowania, posiada dostatecznie wykształconą sieć połączeń transportowych z pozostałą częścią województwa oraz kraju. Przez teren gminy przebiega niemalże centralnie trasa drogi krajowej Nr 10 Szczecin – Płońsk o charakterze międzyregionalnym. Droga ta krzyżuje się z drogami innych kategorii za pomocą skrzyżowań jednopoziomowych, w przyszłości planowane jest podniesienie kategorii tej drogi do ekspresowej. Przebieg drogi ekspresowej przez teren gminy Kikół spowoduje ograniczenie bezpośredniej dostępności przyległych terenów do drogi, jednak wytworzy silny w skali kraju ciąg komunikacyjny i w konsekwencji może stać się impulsem do rozwoju lokalnej przedsiębiorczości skupionej w pobliżu tego ciągu.

Oprócz drogi krajowej przez teren gminy przebiega trasa drogi wojewódzkiej oraz gęsta, równomiernie rozmieszczona sieć dróg powiatowych.

Istniejący stan techniczny dróg występujących na terenie gminy Kikół nie odbiega od standardu charakterystycznego dla dróg na terenie byłego województwa włocławskiego. Drogą najlepiej utrzymaną jest droga krajowa oraz wojewódzka, pozostałe drogi powiatowe wymagają nakładów finansowych na bieżące utrzymanie oraz remonty cząstkowe.

Niektóre z dróg przechodzących przez obszary zurbanizowane wsi zmieniają przekrój z drogowego na uliczny, pojawiają się wystające krawężniki oraz urządzone chodniki.

Drogi gminne w przeważającej części posiadają nawierzchnię gruntową oraz umocnioną żużlem. Należy dążyć do budowy nawierzchni ulepszonej na całej sieci dróg gminnych. Modernizacja tego układu dróg wymaga równocześnie z utwardzeniem nawierzchni nadania drogom odpowiednich parametrów techniczno – użytkowych przypisanych tej klasie dróg.

Graficznym odzwierciedleniem stanu komunikacji na terenie gminy Kikół jest załączony ideogram układu komunikacyjnego gminy odzwierciedlający uwarunkowania w tym zakresie.

Zestawienie długości dróg na terenie gminy Kikół

• droga krajowa - 9,5 km

• droga wojewódzka - 7,6 km

• drogi powiatowe - 38,3 km

• drogi gminne - 70,2 km

• Razem 125,6 km

---

2.8. Przestrzenne uwarunkowania rozwoju gminy Kikół

2.8.1. Progi rozwoju przestrzennego gminy

Rozwój przestrzenny gminy KIKÓŁ determinują naturalne bariery wynikające z położenia gminy w odniesieniu do warunków geograficznych i przyrodniczych, niemożliwe do przekroczenia z uwagi na ochronę środowiska naturalnego, i co za tym idzie, ze względów ekonomicznych.

Przez teren gminy z północy na południe i wschód przebiega dolina jezior, z obszarami rozlewisk bagienno – łąkowych tworząc główny system ekologiczny.

Progi rozwoju przestrzennego gminy w zakresie inwestycji:

• dolina jezior Sumin, Kikolskie, Konotopskiego łącząca się z doliną jeziora Steklin i doliną jezior Lubinek i Moszczonne

• duże kompleksy gruntów klas chronionych,

2.8.2. Ograniczenia rozwoju przestrzennego gminy

Ograniczenia rozwoju przestrzennego wynikają z historycznych i naturalnych uwarunkowań.

Poważnym ograniczeniem w dowolności kształtowania zabudowy, jej funkcji
i wielkości są tereny erozyjne o bardzo zróżnicowanej rzeźbie terenu i dużych spadkach. Będą to krawędzie dolin jezior i cieków oraz wszystkie obszary o spadkach powyżej 5%.

Ograniczeniem w dowolności kształtowania zabudowy jest to, że niektóre wsie położone są w obszarach strefy ochrony zabytkowego układu ruralistycznego.

Pewnym ograniczeniom urbanistycznym podlegają parki, w którym znajdują się obiekty do bezwzględnego zachowania jako zespół o wartościach zabytkowych i kulturowych.

Ograniczeniom w tym obszarze podlega układ komunikacyjny tj. obowiązuje zakaz zmiany pasów technicznych (linii rozgraniczających) wszystkich dróg, na które nałożony jest układ dróg krajowych, wojewódzkich i powiatowych.

Ograniczenia rozwoju przestrzennego w zakresie inwestycji:

• obszary objęte ochroną konserwatorską,

• drogi krajowe, wojewódzkie i powiatowe - projektowana obwodnica,

• obszary o niekorzystnych warunkach fizjograficznych,

• strefy ochronne ujęć wody,

• inne obszary chronione lub do ochrony.

2.8.3. Preferencje rozwoju przestrzennego gminy

Uwzględniając wcześniej opisane progi i ograniczenia rozwoju przestrzennego gminy, preferuje się kierunki rozwoju dla działań inwestorskich takich jak mieszkalno-usługowych, usługowych z wyszczególnieniem terenów pod rozwój turystyki i rekreacji, produkcyjno usługowych, produkcji rolnej i obsługi rolnictwa.

---

PREFERENCJE ROZWOJU PRZESTRZENNEGO GMINY KIKÓŁ W ZAKRESIE INWESTOWANIA

• grunty klas V-VI

• obszary rolne posiadające zgody na zmianę sposobu użytkowania

• tereny w zasięgu istniejącego zainwestowania, a posiadające miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego

• obszary o dobrych i dogodnych warunkach fizjograficznych, a w szczególności te które nie są zmeliorowane

• tereny stanowiące własność komunalną i państwową

• tereny uzbrojone i z możliwością łatwego przyłączenia do sieci infrastruktury technicznej.

2.8.4. Funkcje gminy Kikół

Dominującą funkcją gminy jest i będzie rolnictwo z uwagi na znaczny udział gleb wysokich klas bonitacyjnych, oraz turystyka i rekreacja z uwagi na wysokie naturalne walory przyrodniczo – krajobrazowe gminy. Funkcjami uzupełniającymi mieszkalnictwo i usługi, skupiające się przede wszystkim w miejscowościach wspomagających ośrodek gminny i powiatowy jakim jest wieś Kikół, a mianowicie:

Funkcje podstawowe wsi Kikół:

• usług i mieszkalnictwa,

• turystyki i rekreacji

• produkcyjno - usługowych,

• obsługi rolnictwa o znaczeniu lokalnym.

2.8.5. Charakterystyka układu osadniczego

Gminnym ośrodkiem rozwoju jest wieś Kikół.

Struktury osadnicze gminy są średnio wykształcone, przeważa w znacznym stopniu zabudowa rozproszona.

Dokonano próby koncentrowania zabudowy mieszkalno - usługowej w większych wykształconych strukturach i najbardziej skupionej zabudowy w rejonach usług. Mamy tu kategorie wsi o funkcjach:

• mieszkalno-usługowej z dominacją usług będą wsie:

Kikół, Wola i Grodzeń

• mieszkalno-usługowej i turystycznej będą wsie:

Kikół, Walentowo, Moszczonne – Zajezjorze, Sumin,

• wsie z dodatkową funkcją produkcyjno - usługową:

Kikół,

• sama funkcja mieszkalno – usługowa będzie we wsiach

Wolęcin, Grodzeń i Wola

We wszystkich ww. wsiach wyznaczono tereny rozwojowe do działań inwestycyjnych pod różne ww. funkcje.

Z uwagi na wysokie walory naturalne gminy wyznaczono szlak turystyczny motorowo-rowerowy jako kontynuacja z gmin sąsiednich Zbójno, Czernikowo, następującym przebiegu:

Golub Dobrzyń – Zbójno – Zajeziorze – Moszczonne – Grodzeń – Wolęcin – Kikół – z odgałęzieniem na Lipno i Sumin, następnie Kikół w Kierunku Czernikowa odgałęzienie – Walentowo – Wola - Grodzeń – Golub Dobrzyń

2.8.6. Granice administracyjne gminy Kikół

Obecnie granice zewnętrzne gminy Kikół są prawidłowe.

Z uwagi na potrzeby rozwojowe ośrodka gminnego dotyczące przeznaczenia terenów pod funkcje mieszkalno – usługowe i produkcyjno – usługowe, docelowo zajdzie konieczność zmian granic administracyjnych sołeckich pomiędzy Kikołem Wsią i Kikołem Osadą.

Mając na uwadze powyżej wymieniony rozwój ośrodka gminnego w chwili obecnej należy skoordynować programy branżowe dotyczące infrastruktury technicznej dla terenów stykowych.